W roku 1547 syn Wasyla III – Iwan IV Groźny, po uzyskaniu pełnoletniości koronował się w Moskwie i oficjalnie przyjął tytuł cara. Tym wydarzeniem nowy władca rosyjski chciał podkreślić swoje dążenia do władzy absolutnej na wzór bizantyjski. Okres panowania Iwana IV charakteryzowała aktywna polityka zagraniczna oraz liczne reformy wewnętrzne.
W toku swojego panowania, które przypadało na lata 1547 – 1584, car odsunął od wpływów na rządy Dumę Bojarską i zapoczątkował reformy ustrojowe, które zmierzały do samodzierżawia. W celu złamania siły i znaczenia bojarów, Iwan IV Groźny z części swojego państwa wydzielił ogromne tereny, tworząc tzw. opryczninę.
Oprycznina rozdzieliła na dwoje obszar państwa szerokim pasmem z północy na południe, przy czym wysiedlono z niej wszystkich bojarów oraz kniaziów, nadając im majątki w innych częściach kraju. Część oprycznych ziem została przeznaczona na dochód dla cara, część przydzielono dla skarbu państwa, a najwięcej otrzymali optyczni ludzie służebni.
Tak więc oprycznina stanowiła w Rosji system sprawowania władzy, który polegał w pierwszej kolejności na wydzieleniu części terytoriów państwa. Na tym obszarze miał funkcjonować odrębny aparat administracyjny oraz osobne wojsko, które podległe było bezpośrednio samemu carowi moskiewskiemu.
Wraz z opryczniną Iwan IV Groźny powołał również do swojej służby specjalne oddziały zbrojne tzw. opryczników, którzy rozpoczęli przeładownia znienawidzonych przez cara bojarów. Oprycznicy stanowili jedno z głównych narzędzi terroru władcy moskiewskiego.
Oprycznicy byli zazwyczaj wybierani z ludzi służebnych, którzy następnie składali przysięgę na wierność carowi. Ubierali się na czarno i jeździli na czarnych koniach. Na swoich czaprakach (ozdobna tkanina pod siodło) mieli odpowiednie oznaczenia – miotłę, która miała symbolizować oczyszczenie kraju od zdrady oraz psią głowę na znak, iż będą kąsać zdrajców jak psy.
Członkowie tej specyficznej grupy siali powszechne przerażenie, a cechowała ich przede wszystkim niespotykana do tej pory samowola. Mogli zabić każdego kto nie podobał się bądź popadł w niełaskę cara. W skutek ich działalności życie oraz mienie znacznej części bojarów, a także pozostałych warstw społecznych, zostało dosłownie pochłonięte.