Gdy Kościół publicznie i na mocy swojej władzy prosi w imię Jezusa Chrystusa, by jakaś osoba lub przedmiot były strzeżone od napaści Złego i wolne od jego panowania, mówimy o egzorcyzmach. (Katechizm Kościoła Katolickiego 1673)
Słowo egzorcyzm pochodzi z języka greckiego i oznacza „zaprzysięganie, zaklinanie pod przysięgą”. Powszechnie określenia egzorcyzm używa się mówiąc o wypędzaniu złych duchów bądź samego Szatana i kojarzy się ono z rozbudowanym obrzędem. Należy jednak pamiętać, że istnieje tzw. prosta forma egzorcyzmu, zwana egzorcyzmem mniejszym. Są to modlitwy Kościoła wypowiadane nad kandydatami do chrztu w okresie katechumenatu. W modlitwie tej kapłan prosi Boga, aby przyszli chrześcijanie zostali uwolnieni od skutków grzechu i od wpływu szatana.
Z kolei w trakcie samego obrzędu chrztu kandydaci sami wyrzekają się szatana, jego mocy i władzy; w przypadku chrztu dzieci modlitwę egzorcyzmu nad niemowlętami wypowiada kapłan. Z tego względu można się spotkać się z określeniem „egzorcyzm chrzcielny”.
Egzorcyzm zwany większym (wielkim, uroczystym) jest nie tylko modlitwą, ale całym obrzędem liturgicznym i jest stosowany w wypadku opętania człowieka lub dręczenia przez złe moce. Należy do dziedziny sakramentaliów. W egzorcyzmach Kościół nie działa we własnym imieniu, ale w imieniu Boga lub Jezusa Chrystusa. Egzorcyzmy większe mogą być sprawowane wyłącznie przez prezbitera (kapłana), który potrzebuje specjalnej zgody biskupa ordynariusza. Bywa, że funkcja ta jest powierzona kapłanowi na stałe.
W przypadkach osoby opętanej Kościół zaleca szczególną ostrożność i roztropność. Egzorcysta winien dokładnie zbadać przed obrzędem i podjęciem kroków mających na celu uwolnienie osoby od wpływów złych mocy, czy nie ma przypadkiem do czynienia z osobą chorą psychiczne. W podjęciu decyzji może kierować się opiniami m.in. lekarzy.
W sprawowaniu egzorcyzmu ważne są zarówno formuły, jak i gesty i ryty: znak krzyża, nałożenie rąk, pokropienie pobłogosławioną wodą. Kapłan odczytuje również wskazane przez Rytuał Rzymski fragmenty Pisma Świętego. Obrzęd egzorcyzmu nie powinien być udostępniany żadnym środkom społecznego przekazu; powinien odbywać się w miejscu odosobnionym. Egzorcysta ma obowiązek zadbać, aby w pomieszczeniu znajdował się widoczny wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego oraz figura bądź obraz Najświętszej Maryi Panny.
Zarówno kapłan, jak i inni uczestnicy obrzędu powinni zachować dyskrecję. Należy zaznaczyć, że świeccy mogą pomagać egzorcyście zgodnie z jego wskazówkami, ale kategorycznie zabrania im się wypowiadania jakichkolwiek formuł egzorcyzmu.
Czas trwania obrzędu jest zależny od konkretnego przypadku opętania; zwykle egzorcyzm trwa kilkadziesiąt minut, ale jest przeprowadzany kilkukrotnie. Czasami pełne uwolnienie osoby opętanej trwa kilka lat.
Kościół głosi, że władzę i obowiązek wypowiadania egzorcyzmów przejął od samego Jezusa Chrystusa. Ewangelie wielokrotnie wspominają, że Jezus uwalniał ludzi od złych duchów (np. Mt 4,24; 8,16; 12; 22; Mk 1,23-28; 5, 1-20;), a następnie powierzył tę moc swoim Apostołom:
Wtedy przywołał do siebie dwunastu swoich uczniów i udzielił im władzy nad duchami nieczystymi, aby je wypędzali i leczyli wszystkie choroby i wszelkie słabości. (Mt 10,1)
Sprawowanie egzorcyzmów towarzyszy zatem posłudze Kościoła od czasów apostolskich do dziś.