Antyklerykalizmem (gr. anty = „przeciw” i łac. clericus = „duchowny”) nazywana jest postawa wyrażająca się w niechętnym lub wrogim stosunku wobec Kościoła katolickiego i kleru, a także wobec ich udziału w życiu publicznym, zarówno społeczno-kulturalnym, jak i politycznym.
Z kolei klerykalizmem określa się starania kleru o zwiększenie swojego wpływu na sprawy niekościelne.
W historii wyróżnić można:
- antyklerykalizm dogmatyczno-reformistyczny: powstał w XVI w. w związku z reformacją i zapoczątkowaną wówczas krytyką Kościoła katolickiego;
- antyklerykalizm racjonalno-deistyczny: narodził się na podłożu filozofii Oświecenia i zarzucał klerowi szerzenie ciemnoty i zabobonów;
- antyklerykalizm liberalny: wyłonił się w XIX w.; jego zwolennicy widzieli w Kościele i jego przedstawicielach przeciwników wolności i demokracji;
- antyklerykalizm rewolucyjny: traktuje Kościół i całą sferę religijną jako siły wsteczne, które hamują budowę nowego typu społeczeństwa i państwa socjalistycznego (XX w.);
W Polsce występował także w XIX w. tzw. antyklerykalizm „chłopski”. Najsilniej przejawiał się na terenach Galicji, gdzie związany z ziemiaństwem kler opowiadał się przeciwko rosnącej niezależności politycznej chłopów.
W okresie II Rzeczpospolitej (1918-1945) antyklerykalizm obecny był w pewnych kręgach inteligenckich, literackich i artystycznych. Po 1945 r., kiedy to nastąpił całkowity rozdział Kościoła od państwa, postawa wrogości wobec Kościoła i kleru stała się elementem oficjalnej polityki partii rządzącej. Wówczas jednak nastroje antyklerykalne w społeczeństwie polskim nie ujawniały się. Zmiana miała miejsce po 1989 r. Ponowna liberalizacja życia społeczno-politycznego pozwoliła bowiem na powstawanie i działalność partii chrześcijańskich, które domagały się zwiększenia wypływów Kościoła katolickiego w życiu publicznym. Odpowiedzią na te postulaty są współczesne postawy antyklerykalne.
Jednym z pojęć, którym posługują się antyklerykaliści, jest deklerykalizacja. Przez deklerykalizację rozumie się ogół działań zmierzających do ograniczenia wpływu duchowieństwa na życie społeczne, polityczne i kulturalne w kraju.
Antyklerykalizm nie jest równoznaczny z ateizmem, agnostycyzmem czy poparciem procesu laicyzacji, ale może się z nimi wiązać.