 |
| Tetyda ofiarowuje Achillesowi tarczę, hydria czarnofigurowa z VI w. p.n.e. |
Opis tarczy Achillesa spełnia w „Iliadzie” funkcję retardacyjną, to znaczy opóźnia bieg akcji w celu wzbudzenia większej ciekawości odbiorcy. Tarcza jest wykonywana dla bohatera na specjalną okazję – pojedynek z najdzielniejszym Trojańczykiem, Hektorem.
Opis
Opis ma charakter dynamiczny, nie jest to bowiem przedstawienie biernego przedmiotu, ale relacja procesu jego powstawania. Dynamizm jest osiągany w tekście za pomocą nagromadzenia ogromnej liczby czasowników („rzucił”, „pochwycił”, „postawił”). Hefajstos wykuwa tarczę dla największego greckiego bohatera, dlatego musi mieć ona charakter niezwykły. Ową wyjątkowość podkreśla już sam materiał, z którego jest sporządzany opisywany przedmiot: miedź, cyna, złoto i srebro.
Użyte w tekście epitety odzwierciedlają nie tylko cechy samej tarczy, ale odnoszą się również do bohatera, dla którego jest ona przeznaczona. Miedź i cyna są „hartowne”, a więc świadczą o niespożytej sile, zaś złoto i srebro określa się jako „kosztowne”, co oznacza szlachetność urodzenia, ale też ducha. Epitety spełniają również funkcję unaoczniającą, dzięki nim odbiorca może sobie wyobrazić przedmiot, o którym się mówi: „tarczę ogromną i mocną/całą kunsztownie zrobioną”. Niektóre epitety mają charakter synestezji, np. „miękki połysk”, to znaczy odwołują się do dwóch lub więcej doznań zmysłowych (tu: dotyku i wzroku), dzięki czemu tekst zyskuje niezwykłą plastyczność.
Opis jest niezwykle szczegółowy, niemal realistyczny. W tekście relacjonuje się każdy ruch wykonywany przez Hefajstosa, a także prezentuje się wszystkie detale wyrobu. Wizualizacji służy również stosowanie rozbudowanych porównań (tak zwanych homeryckich), np.:
Korowód zwijać się zaczął pląsającymi stopami
łatwo i lekko - tak garncarz wypróbowuje swe koło,
czy mu swobodnie wiruje w sprawnych do pracy ramionach
Motyw koła
Spośród wszystkich cech tarczy, najbardziej istotnym elementem jest jej kształt: okrąg. Motyw koła zaznacza się na kilku płaszczyznach. Pojawia się on już na początku pracy boskiego kowala:
W krąg rzucił otok świetlisty -
iskrzył się trzema kręgami (...)
następnie powtarza się kilkakrotnie w postaci obrazów zamkniętego korowodu, a na końcu zamyka całość opisu:
Wreszcie Hefajstos wyrzeźbił potężny prąd Okeana,
który biegł wkoło otoku tarczy kunsztownie zrobionej.
Mamy tu do czynienia z kompozycją klamrową, a tym samym konstrukcja opisu odpowiada budowie tarczy: obie są kołem. Figura ta znajduje również zastosowanie nie tylko w obrębie przestrzeni, ale również czasu. Hefajstos umieszcza na tarczy Achillesa pięć warstw, na których sporządza kilka różnych obrazów. Znamienne jest jednak, że kowal zaczyna od przedstawienia kosmogonii, czyli stworzenia świata, kończy zaś na obrazie Okeanosa, który pojawia się właśnie w opisie stworzenia. Okeanos jest zatem znakiem spajającym początek i koniec tekstu: czas staje się wielkim cyklem powtórzeń, pojawia się wielki powrót rzeczy.
Rytm powtórzeń uwidacznia się również w poszczególnych scenach przedstawionych na tarczy. Mamy tu bowiem do czynienia z naprzemiennym występowaniem motywu harmonii i dysharmonii. Pierwszy z nich ujawnia się w obrazach zaślubin, żniw, winobrania, świątecznego korowodu chłopców i panien. Zniszczeniem porządku jest natomiast spór, wojna, zabójstwo, kradzież.
Hefajstos
Dzieło Hefajstosa odzwierciedla zatem obraz świata zbudowanego z przeciwieństw: dobra i zła. Sam kowal został tu ukazany jako boski demiurg, który stwarza rzeczywistość. Jest on jednocześnie figurą artysty. Określa się go słowami: „mistrz” i „sławny sztuką Kulawiec”. W drugim wypadku mamy do czynienia z antonomazją (zastąpieniem imienia własnego przez peryfrazę – omówienie), która podkreśla artystyczną działalność Hefajstosa. Artyzm jest tu równoznaczny z boskością ze względu na moc kreacyjną.
Wnioski
Tarcza Achillesa została zatem ukazana jako przedmiot wyjątkowy, a nawet magiczny. Jej wykonanie jest tożsame z komponowaniem dzieła sztuki i analogiczne do procesu stwarzania świata. W opisywanym przedmiocie istotny jest każdy szczegół, zarówno tworzywo, jak i wyrzeźbione na nim obrazy. Można powiedzieć, że realizuje się tu artystyczna zasada wielości w jedności, polegająca na tym, że pojedynczy element odzwierciedla porządek całego kosmosu.