Monteskiusz - „Listy perskie” 1721
To pierwsze dzieło Monteskiusza. Jego publikacja wywołała skandal o charakterze politycznym. W „Listach perskich” autor porównuje ustrój francuski i angielski, zdecydowanie opowiadając się po stronie tego drugiego.
Utwór ma formę listów pisanych przez dwóch Persów przebywających na zachodzie Europy do swoich rodzin i przyjaciół. Autor ukazywał więc otaczającą go rzeczywistość widzianą oczyma przybyszów z zewnątrz. Jednak fabularna otoczka służy przekazaniu treści politycznych. Chodzi głównie o ukazanie niebezpieczeństw, jakie niesie ze sobą anarchia. Autor krytykował przede wszystkim stosunki panujące w przedrewolucyjnej Francji. Ostro wypowiadał się na temat Kościoła i króla. Nic dziwnego, że Monteskiusz wolał wydać je anonimowo.
Monteskiusz - „O duchu praw” 1748
Tej rozprawie poświecił Monteskiusz najwięcej wysiłku i aż dwadzieścia lat pracy. Całość składa się z 31 ksiąg, w których autor dokonuje wnikliwej analizy istniejących wówczas form ustrojowych. Podobnie jak w „Listach perskich”, tutaj także opowiada się on po stronie angielskiego ustroju. Filozof powołuje się na koncepcję prawa naturalnego, które przeciwstawia prawu stanowionemu. Jego zdaniem, tworząc system prawny trzeba kierować się naturalnymi uwarunkowaniami danego społeczeństwa, takimi jak: terytorium państwa, jego historia, klimat, wierzenia mieszkańców, a także typ gospodarki.
Analizując sprawowanie rządów w poszczególnych państwach, wyróżnił trzy zasadnicze formy rządzenia: despotię (despotyzm), monarchię i republikę. Despotia to ustrój oparty przede wszystkim na strachu, a więc sprzeczny z prawem naturalnym. Monarchia, choć również opiera się na władzy jednostki, zasadza się głównie na honorze. Wreszcie republika to rządy demokratyczne, lub arystokratyczne.
Monteskiusz był zwolennikiem wolności obywateli, a tym samym – podziału władzy. Rządy jednostki prowadzą do nadużyć i ucisku. Jego zdaniem najsłuszniejszą koncepcją jest oddzielenie władzy ustawodawczej od sądowniczej. Sady muszą być niezależne od rządu, by mogły wydawać sprawiedliwe wyroki i aby ludzie sprawujący władzę nie czuli się bezkarni.
Publikacja „O duchu praw” spotkała się ostrym sprzeciwem kręgów konserwatywnych. Kościół w 1751 r. umieścił ją na Indeksie ksiąg zakazanych. Condorcet twierdził, że prawo albo jest dobre dla wszystkich, albo nie jest dobre. Wolter z kolei zarzucał autorowi, że od zasady, którą zaprezentował, więcej jest odstępstw niż przykładów ją potwierdzających. Mimo krytyki dzieło wywarło duży wpływ na filozofię polityki oraz przyczyniło się upowszechnienia zasady trójpodziału władzy i było ważnym głosem w dyskusji liberałów z konserwatystami.
Pozostałe dzieła Monteskiusza
„Essai sur le gout”
„La Cause de la pesanteur des corps”
„La Damnation éternelle des paiens”
„Systeme des Idées”
„Le Temple de Gnide”
„Histoire véritable d'Arsace et Isménie”
„Considérations sur les causes de la grandeur des Romains et de leur décadence”
„La défense de <<L'Esprit des lois>>”