Teoria poznania Locke'a
Filozoficzne rozważania Johna Locke'a skupiają się przede wszystkim na teorii poznania. Punktem wyjścia jego dociekań był racjonalizm Kartezjusza, jego logika i jasność wywodu, oraz filozoficzne prace Boyle'a i Bacona, szczególnie zaś ich zdroworozsądkowe podejście w procesie poznania. Ambicją Locke'a było połączenie tych dwóch szkół i stworzenie klarownego systemu pojęć, niepozbawionego trzeźwego osądu.
Idealiści i racjonaliści przyjmowali, że poznanie jest funkcją wrodzoną lub wynikiem kontaktu z inną rzeczywistością. Nie zgadzali się natomiast z poglądem, że cała wiedza pochodzi z doświadczenia, choć tak właśnie podpowiada zdrowy rozsądek i tak sądzi większość ludzi niezaprzątających sobie głowy filozoficznymi spekulacjami. Locke podzielał to oczywiste stanowisko – jego zdaniem idee nie są jakimiś tajemniczymi bytami. Rewolucyjny okazał się natomiast jego pogląd, że idee powstają w umyśle na skutek analizy danych zmysłowych. Umysł ludzki analizuje dane, które docierają do niego za pośrednictwem zmysłów i w ten sposób tworzy idee. Locke ujmuje więc myślenie w kategoriach psychicznych.
Proces tworzenia się idei przedstawiał następująco: bodźce docierające do umysłu, tworzą wrażenia. Wrażenia są grupowane w tzw. „obiekty”, czyli idee proste. Dopiero proste idee podlegają procesom myślenia takim jak analiza, synteza, porównanie. Z idei prostych umysł tworzy idee złożone, np. kategorie czy relacje. W umyśle z idei złożonych powstają z kolei idee abstrakcyjne, które wydaja się niezwiązane z doświadczeniem zmysłowym, a jednak w pewien sposób na nim bazujące. Teoria ta może się wydawać oczywista, jednak w XVII wieku była rewolucyjna, ponieważ sprzeczna z platońskim systemem, który traktował idee jako byty niezależne i pozazmysłowe.
Wbrew dominującym nurtom racjonalistycznym, Locke podkreśla wagę poznania zmysłowego. Jego zdaniem umysł może być zawodny. Operowanie tylko ideami złożonymi w oderwaniu od świata realnego może prowadzić do poważnych błędów w rozumowaniu. Dlatego postulował, by idee złożone sprawdzać „w życiu”, a więc wyciągać z nich wnioski, które można potwierdzić empirycznie. Dopiero tak sprawdzona spekulacja zasługuje na miano rzetelnej wiedzy.
Teorie polityczne Locke'a
Wiele uwagi poświecił Locke także sprawom rządzenia państwem. Ważnym dokonaniem na polu polityki była jego teoria rządów republikańskich. Jego poglądy zawarte w „Dwóch traktatach o rządzie” stały się podstawą dla współczesnej demokracji.
Trójpodział władzy według Locke'a to władza: ustawodawcza, wykonawcza i federacyjna, czyli odpowiedzialna za politykę zagraniczną.
Thomas Hobbes powiadał, iż tylko silna władza monarsza pozwala zachować pokój i wewnętrzną harmonię w państwie. Jego zdaniem ludzie działają z pobudek egoistycznych i jeśli nie mają nad sobą ustanowionej silnej władzy, dążą wyłącznie do osiągania własnych korzyści, na ogół kosztem bliźnich.
Locke podzielał pogląd, że ludzie kierują się własnym interesem, jednak jednocześnie zauważał, że nie zawsze tak się dzieje, i że są oni zdolni do zachowań altruistycznych. Jego zdaniem ludzie tym częściej są skłonni do wzajemnej pomocy, im silniejsze mają poczucie wspólnoty, tzn. im silniej się z ową wspólnotą utożsamiają. Stąd jego republikańskie poglądy. Locke zakładał, że gdyby każdy członek wspólnoty miał taki sam udział w rządach, wszyscy byliby skłonni dbać o wspólny interes.
By taka forma rządów mogła sprawnie funkcjonować, musi zostać spełnione kilka podstawowych warunków. Locke wymienia tu m.in.: wysoki stopień świadomości członków danej wspólnoty; istnienie nadrzędnej konstytucji, zawierającej obowiązujące w danej społeczności reguły; powszechne wybory władzy wykonawczej; wolność wypowiedzi i działalności gospodarczej.
Najważniejsze działa Locke'a
„Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego” (1690)
„Dwa traktaty o rządzie” (1690)
„Listy o tolerancji” (1689)
„Myśli o wychowaniu”