Kantowska teoria poznania
Rzeczywistość ma charakter zmysłowy i umysłowy. Dzięki zmysłom poznajemy czas i przestrzeń, rozum zaś pozwala tworzyć pojęcia i ujmować rzeczywistość umysłową. Granica między matematyką a metafizyką jest wyraźna i jednoznaczna.
Wbrew wcześniejszym przekonaniom filozofów, Kant dowodził, że umysł ludzki jest aktywny w procesie poznawania. Nie reaguje biernie na wszelkie bodźce dochodzące doń z zewnątrz, ale na treści doznań zmysłowych narzuca „siatkę” czasu i przestrzeni, porządkując w ten sposób doświadczenia. Rozważania na temat poznania doprowadziły Kanta do krytyki tradycyjnego pojmowania metafizyki.
Kant uważał, iż poznawalne są tylko fenomeny, czyli zjawiska zmysłowe. „Rzeczy same w sobie”, które się za nimi kryją, są niedostępne ludzkiemu poznaniu. Do noumenów („rzeczy samych w sobie”) zalicza m.in.: boga, duszę czy kosmos. Są to idee, które człowiek usiłuje zgłębić, jednak jego wysiłki skazane są na niepowodzenie. Taka postawa nazywana jest agnostycyzmem poznawczym.
Badania transcendentalne – w swoich rozważaniach Kant odrzucił wszelkie założenia oprócz zasad elementarnej logiki. Określał je transcendentalnymi, ponieważ wykraczają one poza zastaną wiedzę.
Kantowska teoria sądów
Sądy aprioryczne – nie wynikają z doświadczenia, ich źródłem jest umysł. Należą do tej grupy wszystkie sądy o charakterze metafizycznym.
Sądy aposterioryczne – wynikają z doświadczenia.
Sądy analityczne – z założenia nie wnoszą niczego nowego, objaśniają jedynie posiadana już wiedzę. Są powszechne i raczej nie rodzą wątpliwości.
Sądy syntetyczne – poszerzają zasób naszej wiedzy. W matematyce i naukach przyrodniczych sądy takie mają wartość obiektywną, jednak już na gruncie metafizyki rzecz nie jest tak oczywista.
Podział sądów na aprioryczne i aposterioryczne ma istotne znaczenie dla pogodzenia racjonalizmu i empiryzmu. Człowiek poznaje rzeczywistość przez pryzmat czasu i przestrzeni, a więc w sposób zniekształcony. Na tym poziomie zmysłowe poznanie jest subiektywne (aprioryczne). Obraz rzeczywistości jest jednak złożony z treści subiektywnych i obiektywnych. Poza takie poznanie człowiek nie może wyjść. Dlatego teoria poznania Kanta zwana jest estetyką transcendentalną.
Podział na sądy a priori i a posteriori oraz na analityczne i syntetyczne nakłada się na siebie dając cztery możliwe kategorie.
Poszukując wiedzy pewnej, Kant doszedł do wniosku, że dają ją tylko sądy syntetyczne a priori.
Kantowska etyka - imperatyw kategoryczny
Jak zauważył P. Beylin, kantowski system moralny jest pełny, obejmuje bowiem postulaty praktyczne z ich filozoficznym uzasadnieniem. Filozof mówi, jak należy postępować i – jednocześnie – wyjaśnia postulowane mechanizmy postaw moralnych.
Człowiek podlega tylko konieczności przyrody, prawom fizycznym i biologicznym, jego dusza jest wewnętrznie wolna. W świecie zmysłowym jesteśmy ograniczeni możliwościami naszego ciała, jednak w świecie umysłowym człowiek jest całkowicie wolny, posłuszny tylko swoim wewnętrznym prawom, ma możliwość wyboru.
Imperatyw kategoryczny to ogólna zasada moralna zawarta w kantowskim systemie. Imperatyw kategoryczny mówi, że człowiek powinien postępować tak, jakby chciał, aby postępowali wszyscy. Innymi słowy: „Postępuj wedle takich tylko zasad, co do których możesz jednocześnie chcieć, żeby stały się prawem powszechnym”.
W późnych pracach Kanta pojawia się przekonanie, że czyny moralne to te podejmowane z obowiązku, natomiast to, co robi się dla własnej przyjemności, może być moralnie obojętne, o ile nie koliduje z obowiązkami lub złe, jeśli wpływa na nie nagannie.
Najważniejsze dzieła Immanuela Kanta
„Krytyka czystego rozumu” (1783)
„Krytyka praktycznego rozumu” (1788)
„Krytyka władzy sądzenia” (1790)
„Metafizyczne podstawy nauki o cnocie”
„Metafizyczne podstawy nauki prawa”
„Metafizyka moralności” (1797)
Immanuel Kant