Akcja poematu rozgrywa się kilka lat po upadku Troi, a kończy się w momencie dotarcia Eneasza do rodzinnego kraju, do Italii. Pierwsza część dzieła opisuje tułaczkę bohatera po zakończonej wojnie, a druga opis walk w Italii.
Księga I
Rozpoczyna się Inwokacją. Zostają podane przyczyny gniewu Junony (Hery), która mściła się na mieszkańcach Troi, a szczególnie na Eneaszu. Otrzymujemy opis założenia Kartaginy oraz przepowiedni, według której Trojanie (ich potomkowie) zniszczą miasto. Namówiona przez bożka wiatru Junona powoduje na morzu potężny sztorm, w wyniku którego okręty Trojan zostają rozbite. Pomaga im Neptun, a rozbitkowie docierają do brzegów Afryki, gdzie urządzają ucztę z upolowanej zwierzyny.
Matka Eneasza, Wenus wymaga na Jowiszu obietnicę, że z krwi jej syna narodzą się przyszli władcy świata, Rzymianie. Eneasz i jego towarzysze docierają do Kartaginy, gdzie zostają życzliwie przyjęci przez mieszkańców. Królowa Dydona urządza dla nich specjalne przyjęcie. W tym czasie Wenus podmienia synka Eneasza na Amora – gdy Dydona bierze go na ręce od razu zakochuje się w przywódcy Trojan. Był to podstęp Wenus, który na zawsze miał zjednać Eneaszowi przychylność Kartaginy i brak zagrożenia z jej strony.
Księga II
Rozdział stanowi opowieść Eneasza o upadku Troi i o podstępnie w postaci konia trojańskiego. Zjawa Hektora namawia go do ucieczki z płonącego miasta wraz z rodziną, żona niestety gubi się po drodze, a potem jej duch każde mu udać się do Italii.
Księga III
Opis dalszych etapów podróży Eneasza po Tracji, Krecie, Akcjum czy Epirze. W końcu docierają do Sycylii.
Księga IV
Dochodzi do romansu Dydony i Eneasza. Junona namawia Wenus by zgodziła się na ich małżeństwo, bogini obawia się wypełnienia przepowiedni o narodzeniu się Rzymian, którzy przyniosą zagładę Kartaginie. Dochodzi do intymnej chwili między Dydoną i Eneaszem. Wieść szybko się roznosi i adoratorzy Dydony planują zemstę na swoim rywalu. Jowisz informuje Eneasza, że w przyszłości ma stać się protoplastą Rzymian dlatego musi wyjechać z Afryki. Bohater zaczyna zatem przygotowania do wyjazdu, choć Dydona za wszelką cenę pragnie go zatrzymać. Po odpłynięciu Eneasza Dydona przeklina cały jego naród i popełnia samobójstwo.
 |
| Ucieczka Eneasza z Troi (Federico Barocci, 1598)/www.wikipedia.org.pl |
Księga V
Trojanie docierają do Sycylii, gdzie przyjmuje ich król Acestes. Eneasz urządza tam igrzyska na cześć zmarłego przed rokiem ojca. Junona podstępem buntuje konie trojańskie przed dalszą wędrówką oraz namawia kobiety do podpalenia trojańskich statków. Eneasz modli się do Jowisza, który zsyła zbawczy deszcz. Trojanie rozdzielają się: część z nich zostaje na wyspie, a reszta płynie dalej z Eneaszem.
Księga VI
Eneasz udaje się do wieszczki Sybilli by dowiedzieć się o swojej przyszłości. Razem schodzą do Hadesu. Pokazuje mu Acheront i Styks. Sybilla zabiera Eneasza do miejsca gdzie przebywają samobójcy i nieszczęśliwi kochankowie. Spotykają Dydonę, którą bohater bezskutecznie błaga o przebaczenie. Zjawa ojca zapowiada Eneaszowi, że Italii czekają go walki. Eneasz spotyka dusze swoich potomków, oczekujących na wcielenie (Oktawiana, Romulusa czy Cezara).
Księga VII
Wyprawa dociera do ujścia Tybru, a następnie pojawia się inwokacja do Erato. W księdze tej znajdujemy opis sytuacji panującej w Lacjum, którą włada król Latinus. Wyrocznia przepowiedziała, że jego córka ma wyjść za cudzoziemca. Trojanie rozbijają na brzegu obóz i zjadają prowiant – na końcu zjadają stoły zrobione z podpłomyków. Następnie udają się do króla z poselstwem. Zostają przyjęci życzliwie, a król obiecuje Eneaszowi córkę Lawinię. Junona wywołuje sprzeciw mieszkańców oraz buntuje wojska italskie do potyczki z Eneaszem.
Księga VIII
W Lacjum szykuje się wojna. Bóg Tybru radzi Eneaszowi zwrócić się o pomoc do Greka Ewandra. Ten obiecuje Trojańczykom pomoc – wysyłając jazdę konna jego syna Pallasa. Wulkan przygotowuje zbroje dla herosa.
Księga IX
Junona namawia wodza Italii do ataku obozu Trojan pod nieobecność Eneasza. Dwaj Trojanie donoszą o sytuacji swojemu wodzowi. Po drodze zostają jednak zabici przez Rutulów. Trwają zacięte walki.
Księga X
W związku z sytuacją na ziemi, Jowisz zwołuje na Olimpie naradę bogów i zabrania im mieszania się do wojen punickich. Wenus i Junona sprzeczają się ze sobą. Jowisz decyduje, że to od losu będzie zależał wynik te potyczki. Eneasz przybywa ze wsparciem od Ewandra, niestety Pallas, syn sojusznika ginie na polu walki.
Księga XI
Walki zostają zawieszone na dwa dni – w tym czasie każda ze stron może pochować swoich zmarłych, poległych w bitwie. Posłowie italscy przybywają do Eneasza by zabrać zwłoki ich żołnierzy – Eneasz korzysta z okazji i proponuje zawarcie rozejmu, powołując się na wyroki losu. Rozejm zostaje przedłużony. Wojska italskie zaczynają buntować się przeciw swojemu wodzowi Turnusowi. Nie chce zawierać pokoju z Trojanami, na co naciska król Latinus. Dochodzi do starcia między dwoma obozami, w wyniku którego zwyciężają Trojanie. Turnus zastawia pułapkę na Eneasza ale nie realizuje jej, gdy ważniejsza okazuje się obrona miasta.
Księga XII
Dochodzi do pojedynku Turnusa z Eneaszem. Wojska mają się nie angażować, ale obserwować ich zmagania z boku. Junona zaś namawia siostrę Turnusa by sprowokowała walna bitwę. W wyniku tej intrygi wywiązuje się nieplanowana, otwarta bitwa. Latinus ucieka, a Eneasz zostaje poważnie raniony. Opatruje go matka. Dochodzi do zapowiedzianego pojedynku, w który ingerują Wenus i Junona. Jowisz jednak decyduje się odwołać obie boginie z pola walki. Turnus przegrywa pojedynek i błaga o ocalenie. Eneasz jednak dobija go, gdyż pragnie zemścić się na uśmiercenie Pallasa.