Ciężka sytuacja wewnętrzna oraz zewnętrzna imperium rzymskiego, doprowadziły do zawiązania się w roku 60 p.n.e. pierwszego triumwiratu. Trzech wielkich wodzów i polityków rzymskich – Juliusz Cezar, Pompejusz Wieki oraz Krassus, miało zapewnić pokój w Republice. Jednak po śmierci tego ostatniego w roku 53 p.n.e. oraz rosnąca pozycja Cezara, przy spadających wpływach Pompejusza, doprowadziły do kolejnej wojny domowej w Rzymie. Jej punktem zwrotnym miała być bitwa pod Farsalos w roku 48 p.n.e..
Bitwa pod Farsalos – Przyczyny
Po podbojach w Galii, którą zdobył całą w latach 57 – 56 p.n.e. Juliusz Cezar, wyprawił się do Bretanii w latach 55 – 54 p.n.e., a następnie przeciwko Germanom za Ren, na których oparł granice imperium rzymskiego. W latach 52 – 51 p.n.e. stłumił powstanie Galów pod wodzą Wercyngetoryksa, zwyciężając w bitwie pod Alezją w roku 52 p.n.e.. Sukcesy w Galii sprawiły, że popularność Juliusza Cezara wśród ludu osiągnęła bardzo wysoki poziom, co z drugiej strony nie pasowało jego oponentom politycznym. Po wygaśnięciu kadencji senat rzymski zażądał, aby Juliusz Cezar powrócił do Rzymu bez wojska jako zwykły obywatel. W nocy z dziesiątego na jedenastego stycznia 49 roku p.n.e. Juliusz Cezar przekroczył Rubikon, wypowiadając przy tym słynne słowa – Kości zostały rzucone (Ale Iacta Est), rzucając tym samym senatowi wyzwanie.
Wojna domowa pomiędzy niedawnymi sprzymierzeńcami nabierała tempa. Pompejusz nakazał aby senat wraz z wojskami przeniósł się do Grecji, gdzie miał zamiar zgromadzić swojego wszystkie siły.
Juliusz Cezar wykorzystując nieobecność Pompejusza przejął kontrolę w Rzymie, a następnie pokonał siły Pompejusza w Hiszpanii. Następnie wsparty przez oddziały Marka Antoniusza, przygotowywał się do kampanii Greckiej przeciwko wojskom senatu i Pompejusza.
Bitwa pod Farsalos – Przebieg
1 sierpnia Juliusz Cezar rozkazał rozbić obóz nad rzeką Enipeus, pod miasteczkiem Farsalos. W dwa dni później dotarł tam również Pompejusz. Przez kolejne dni legiony Juliusza Cezara i Pompejusza codziennie stawały w szyku bojowym, jednak nie dochodziło do starcia. Walki toczyły się jedynie przy użyciu kawalerii, w których górą był zazwyczaj Juliusz Cezar.
Pompejusz zamierzał rozstrzygnąć tę bitwę następująco: jazda ma zaatakować prawe, odkryte skrzydło wojsk Juliusza Cezara – lewe skrzydło było osłonięte strumieniem rzeki Enipeus. Uderzenie miało wywołać zamieszanie na tyłach wroga. Legiony Juliusza Cezara ściśnięte z przodu uderzeniem legionów Pompejusza, z tyłu zaś jego jazdy, nie mając dokąd uciekać – drogę zagradzała rzeka Enipeus, miały pójść w totalną rozsypkę.
Siły Juliusza Cezara liczyły osiem legionów – 22000 żołnierzy. Siły Pompejusza zaś jedenaście legionów pełnego składu – 110 kohort, ok. 45000 ludzi. Cała jazda Pompejusza – prawie czterokrotnie liczniejsza od jazdy Juliusza Cezara, stanęła zgodnie z planem na jego lewym skrzydle. Juliusz Cezar widząc to, wydzielił po jednej kohorcie z każdego legionu i ustawił je w linii skośnej, tworzącej tylną czwartą linię jego wojsk, osłaniającą prawe skrzydło.
Jazda Pompejusza ruszyła do walki pod dodatkowo osłoną łuczników. Nawiązano bezpośrednią walkę z kawalerią Juliusza Cezara, która będąc o wiele słabszą szybko ustąpiła przed wrogiem. Wojska Pompejusza zaczęły poruszać się do przodu, część z nich miała za zadanie otoczenie i ostateczne zniszczenie armii Juliusza Cezara. Wówczas Juliusz Cezar rozkazał swoim ośmiu kohortom uderzyć na jazdę Pompejusza. Taka zmiana sytuacji całkowicie zaskoczyła kawalerzystów, którzy błyskawicznie polegli, odsłaniając tym samym łuczników, którzy podzielili ich los. Wszystkie linie Pompejusza zostały przerwane pod naporem sił Juliusza Cezara. Legiony dowodzone przez Pompejusza Wielkiego rzuciły się do ucieczki, bitwa została przegrana.
Ostatecznie wojska Juliusza Cezara przejęły obóz senatorów oraz Pompejusza bez walki. Większość żołnierzy uciekła, bądź też błagała Juliusza Cezara o litość. Ten nie tylko darował im życie, lecz również pozwolił zabrać im prywatny dobytek z podbitego obozu.
Bitwa pod Farsalos – Skutki
W bitwie pod Farsalos, Juliusz Cezar stracił ok. tysiąca żołnierzy, przy możliwych nawet piętnastu tysiącach zabitych po stornie Pompejusza. Oprócz tego Juliusz Cezar pojmał około dwudziestu czterech tysięcy osób, w tym Brutusa.
Pompejusz zbiegł po bitwie wraz z rodzinną do Egiptu, gdzie jednak zaraz po przybyciu został zamordowany przez Egipcjan.
Juliusz Cezar jeszcze przez kilka lat po zwycięskiej bitwie, prowadził wiele kampanii, aby zakończyć ostatecznie wojnę domową. Udało mu się to dopiero w roku 45 p.n.e., kiedy zadał ostateczny cios byłym oponentom w bitwie pod Mundą.