Ballada „Pani Twardowska” jest najbardziej komicznym utworem w całym cyklu „Ballad i romansów”. Jest to swoisty popis humorystycznej wirtuozerii Mickiewicza. Mamy tu do czynienia niemal z wszystkimi odmianami komizmu.
Po pierwsze, ma on charakter sytuacyjny, widoczny na poziomie fabuły, która posiada żartobliwy przebieg i nieoczekiwany finał. Mimo niewielkiej objętości tekstu obfituje on w liczne zwroty akcji stanowiące pretekst do przedstawienia śmiesznych gagów. Po drugie, można mówić w tym wypadku o komizmie postaci. W utworze występują dwóch głównych bohaterów: pan Twardowski i Mefistofeles. Szczególnie ta druga postać została wyposażona w elementy humorystyczne. Już sama powierzchowność diabła wzbudza w odbiorcy śmiech. Mefistofeles przypomina oczywiście Niemca, a ponadto ma:
nos jak haczyk, kurzą nogę
I krogulcze (..) paznokcie.
Dzięki taki zabiegom postać diabła nie tylko nie wywołuje przerażenia, ale wzbudza sympatię odbiorcy. Zwłaszcza obraz Mefistofelesa kąpiącego się w święconej wodzie prowokuje wręcz przyjazne współczucie:
Skąpał się biedak po szyję.
Po trzecie zaś, mamy tu do czynienia z komizmem językowym. Ujawnia się on w budowaniu dynamicznej, zabawowej atmosfery karczmy za pomocą materii słowa. Już pierwsze zdania tekstu wrzucają odbiorcę niejako w sam środek hulanki urządzonej w gospodzie:
Siedzą, piją, lulki palą,
Tańce, hulanki, swawola;
Ledwie karczmy nie rozwalą,
Cha cha, chi, chi, hejże, hola!
Wesoły nastrój jest tu konstruowany za pomocą licznych onomatopei, dużego nagromadzenia czasowników oraz wykrzyknień. Lekką atmosferę utworu buduje również kolokwialna i niejednokrotnie zdrobniała leksyka, np. „panie bisie”, „żoneczka”, „biczyk z piasku”, „lasek”.
Wnioski
Można więc powiedzieć, że komizm będący podstawowym tworzywem ballady „Pani Twardowska” służy Mickiewiczowi do osiągnięcia istotnych celów. Dzięki niemu poeta dokonuje niejako rozbrojenia zła, które reprezentuje diabeł. Nie jest to już bowiem mroczna, demoniczna siła wzbudzająca lęk, ale rzeczywistość, którą człowiek dzięki własnej inteligencji może przechytrzyć. Ponadto Mickiewicz za pomocą humoru dystansuje się do samej poetyki grozy, charakterystycznej dla romantyzmu. Pokazuje, że jest ona przede wszystkim tworzywem literackim i nie zawsze należy traktować ją całkiem serio.