„Kronika polska” Galla Anonima powstawała na dworze księcia Bolesława Krzywoustego w okresie od 1112 do 1116 r. Chociaż została ona napisana w języku łacińskim, to ze względu na podejmowaną tematykę uważana jest za pierwsze polskie dzieło historyczne. Już wkrótce po powstaniu cieszyła się wielką popularnością na co wskazuje wielka ilość rękopisów zawierających jej tekst (do naszych czasów zachowały się trzy).
Anonim
Historia autora „Kroniki polskiej” do dzisiaj owiana jest tajemnicą. Najwięcej argumentów przemawia za tym, że dostał się on do Polski z Węgier, gdzie niemal na pewno uczestniczył w spotkaniu księcia Bolesława Krzywoustego z Kolomanem Uczonym, ówczesnym królem węgierskim. Znacznie trudniej określić, skąd znalazł się on na Węgrzech (sam pisał, że trafił tam w czasie pielgrzymek). Najnowsze badania pozwalają wysunąć twierdzenie, iż Gall Anonim pochodził z Wenecji, gdzie najprawdopodobniej był mnichem. Właśnie stamtąd miał trafić do klasztoru św. Idziego w węgierskiej miejscowości Samogyvar.
Geneza „Kroniki polskiej”
„Kronika polska' powstała najprawdopodobniej na zamówienie księcia Bolesława Krzywoustego lub biskupa i kanclerza Michała Adwańca. Najpewniej druga z wymienionych postaci stała się mecenasem Galla Anonima i otoczyła go opieką w trakcie pisania dzieła. Nie byłoby możliwym, by ktoś słabo orientujący się w historii Polski stworzył tego rodzaju dzieło, chociaż istnieją teorie, że Gall Anonim spędził w Polsce ok. 20 lat, zanim przystąpił do pisania. Badacze uważają, że autor „Kroniki polskiej: korzystał z dokumentów znajdujących się w ówczesnych archiwach książęcych (roczniki, dokumenty administracyjne itp.). Posiłkował się także przekazami ustnymi, a w dalszej części kroniki opisywał wydarzenia, których był naocznym świadkiem.
„Kronika polska” Galla Anonima nie jest typowym przykładem kroniki historycznej. Dzisiaj zalicza się ją do nurtu opowieści o czynach książąt (królów). Od typowego dzieła historycznego oddala ją kilka czynników. Po pierwsze – autor nie podaje żadnej daty rocznej. Po drugie – zamieszcza w swojej pracy liczne fragmenty listów oraz dokumentów, które najprawdopodobniej nigdy nie istniały. Warto zwrócić także uwagę na fabularyzowanie kroniki oraz opisywanie części wydarzeń w sposób znacznie urozmaicony przez wyobraźnię.
Czas i miejsce akcji „Kronik polskiej”
Historie opisywane w Kronice dotyczą historii Polski. Większość z nich rozgrywa się na terytorium Państwa Piastów. Kronikarz opisuje również bitwy na terenie Czech i obecnych terenów Pomorza.
W kronice nie ma ani jednej daty, ale opisywane w niej wydarzenia pozwalają na dokładne umiejscowienie ich w czasie. Są to, m.in.: Chrzest Polski z 966 roku, Zjazd Gnieźnieński z 1000 roku, Bitwa pod Nakłem datowana na 1109 rok. Pierwszym z opisywanych wydarzeń jest historia Piasta Kołodzieja, o którym wiadomo, że żył w IX wieku. Ostatnim opisywanym wydarzeniem jest wspomniana wyżej bitwa o Nakło.
„Kronika polska” jako próba przedstawienia władcy w lepszym świetle
Dlaczego dzieło Galla Anonima było potrzebne ludziom stojącym wówczas na czele Polski? Skonfrontowanie faktów historycznych (badanych na podstawie różnych źródeł) z opisami Galla pokazuje, iż autor starał się nieco wybielić działania Bolesława Krzywoustego. Dotyczy to zatargów na dwóch granicach – wschodniej i, co najważniejsze, zachodniej. Gall Anonim w swojej relacji umniejszał rolę Bolesława w prowokowaniu starć, przesuwając ten ciężar na Henryka II (przy czym dzisiaj wiadomo, że Bolesław Krzywousty prowadził agresywną politykę względem Niemiec).
Działanie Galla Anonima było niezwykle istotne, gdyż w tym czasie Polska znajdowała się w takim momencie historycznym, w którym musiała określić swoją przynależność do Europy Zachodniej lub Wschodniej (prawosławnej i pogańskiej). Wszystko, co mogło zakłócić akces Polski do krajów historycznych, musiało być więc starannie „poprawiane”.
„Kronika polska” jako dzieło budujące tożsamość i utrwalające wzorce z przeszłości
Bolesław Krzywousty doszedł do władzy w wyniku zwycięstwa nad Zbigniewem (pierworodnym synem Władysława Hermana). Konflikt ten narodził się w wyniku podziału państwa z 1102 r. uwzględnionego w testamencie poprzedniego władcy. Kraj przez 4 lata podzielony był na dwie części (północną i południową) zarządzane przez braci, którzy nie wypracowali jednolitej polityki. Kiedy więc władza Bolesława Krzywoustego umocniła się, zaistniała konieczność przypomnienia dawnych wzorców i świetności zjednoczonej Polski. Dlatego też Gall Anonim tak wiele miejsca poświęcił Bolesławowi Chrobremu – władcy idealnemu i przykładowi dla księcia Krzywoustego.
Silny król, jedność ludzi oraz szacunek dla Kościoła – na tych fundamentach musiało opierać się mocne średniowieczne państwo. W dodatku „Kronika polska” uzmysławiała czytelnikom ciągłość historyczną dynastii Piastów i konieczność zadbania o to dziedzictwo w odpowiedni sposób, by starania przodków nie poszły na marne, a nadwiślańskie ziemie nie zostały włączone w stan posiadania agresywnych sąsiadów.
Motyw władzy/ władcy
Gall Anonim opisuje królów polskich idealizując ich. Bolesław Chrobry, dzięki swojej przedsiębiorczości, gromadzi w skarbcu wielkie bogactwo. Ponadto ma armię, której zazdroszczą mu europejscy władcy. Cechują go: sprawiedliwość, pokora, szacunek wobec innych. W podobny sposób kronikarz opisuje Bolesława Krzywoustego.
Motyw wojny
Gall Anonim w „Kronice Polskiej” opisuje powstanie Państwa Polskiego, w utworze odnajdujemy również opisy wojen, jakie Polska toczyła z Pomorzanami i Czechami. Dzięki tej relacji można odtworzyć przebieg tych starć. Kronikarz podkreśla odwagę i waleczność rycerzy. Na ich tle ukazuje również wojenne talenty Bolesława Krzywoustego – pisze o chwilach, w których wykazał się on odwagą czy umiejętnością strategicznego myślenia.