Kronika polska autorstwa Galla Anonima powstała w latach 113-116. To najstarszy tego typu dokument w Polsce. Gall Anonim to przydomek nadany autorowi przez Marcina Kromera - prawdziwe imię twórcy kroniki nie jest znane. Wiadomo jednak, że z pochodzenia był Węgrem i studiował we Francji (stąd przydomek Gall). Poniżej przedstawiamy streszczenie Kroniki - z wygodnym podziałem na księgi.
Gall Anonim - Kronika polska - streszczenie
Księga I
Księgę autor rozpoczyna dedykacją dla polskich władców i zwierzchników na dworze. Kronikarz podkreśla swoją małość wobec ich wiedzy i rozumu, a także prosi Ducha Świętego o pomoc i opiekę na czas pisania.
Wstęp – napisany na kształt rymowanej i rytmicznej pieśni – zdaje relację z cudownych narodziny Bolesława Krzywoustego. Jego rodzice nie mogli doczekać się potomka, dlatego doradzono im, aby odlali ze złota ludzką postać i złożyli w darach ofiarnych wraz z modlitwą do Boga. Rodzice sporządzili posążek i wysłali z nim posłów do dalekiego zakonu w Prowansji. Po złożeniu darów, mnisi modlili się i pościli przez trzy dni w intencji poczęcia królewskiego potomka. Po trzech dniach posłowie dowiedzieli się, że królowa poczęła syna i z radością wrócili do kraju. Narodzone dziecko to przyszły król, Bolesław Krzywousty.
Następuje tutaj właściwa, pisana już prozą, część utworu.
Na początku Gall opisuje położenie geograficzne Polski. Streszcza dzieje potomków polskich królów. Przytacza legendę o Popielu, księciu polskim. Okrutny władca zaprosił na ucztę swoich krewnych, których podejrzewał o spiskowanie w celu odebrania mu władzy. Podał im zatrute wino i uśmiercił wszystkich. Przed śmiercią biesiadnicy przeklęli Popiela i cały jego ród. Kilka dni później w mieście pojawiły się myszy, które zmierzały do zamku. Popiel próbował schronić się w wieży, ale myszy dopadły go i zjadły żywcem. Była to kara za okrutny mord na krewnych.
Inną, przytaczaną przez Galla legendą jest opowieść o Piaście. W Kruszwicy żył ubogi chłop, Piast Kołodziej. Podczas postrzyżyn jego najstarszego syna pojawiło się dwóch przybyszów. Mimo że Piast był biedny, zaprosił obcych wędrowców na ucztę. Podczas ceremonii jeden z przybyszy ochrzcił dziecko i nadał mu imię Ziemowit. Kolejnego dnia doszła do niego wieść, że mieszkańcy chcą wybrać nowego władcę. W drodze do grodu wszyscy zatrzymywali się u Piasta. Ten bał się, że wyczerpią mu się zapasy jedzenia, jednak okazało się, że spiżarnia wciąż jest pełna. Piast tłumaczył, że to zasługa tajemniczych gości. Wtedy jeden ze zmierzających na głosowanie stwierdził, że skoro Bóg sprzyja Piastowi, będzie on doskonałym władcą. W ten sposób Piast został księciem Kruszwicy.
Następnie Gall Anonim opisuje, w jaki sposób Polska stała się państwem chrześcijańskim. Dobrawa zażądała przed ślubem od Mieszka, aby Polska przyjęła chrzest. Kolejne stronice księgi zajmuje opis Bolesława Chrobrego: jego spotkania z cesarzem Ottonem, rządów itd. Bolesław zgromadził ogromne bogactwo, a wszyscy sąsiedzi zazdrościli mu znakomitej armii. Czytamy tutaj również o męczeńskiej śmierci św. Wojciecha.
Kolejny wierszowany fragment to opis śmierci Bolesława. Dalej Gall opowiada o tym, jak rozwijało się państwo polskie pod rządami kolejnych królów: Kazimierza Odnowiciela, Bolesława Śmiałego i Władysława Hermana. Gall Anonim relacjonuje słynny spór Bolesława Śmiałego z krakowskim biskupem Stanisławem, który ginie w czasie mszy świętej, zabity przez wysłanników króla. Na końcu księgi zamieszczono opis narodzin Bolesława Krzywoustego.
Księga II
Księga opisuje życie i młodość Bolesława Krzywoustego. Na początku czytamy o konflikcie między Bolesławem i jego bratem Zbigniewem i podziale państwa pomiędzy nich. Władca kształcił się od najmłodszych lat, lecz powszechnie doceniane są przede wszystkim jego umiejętności wojenne. To znakomity dowódca, odważny, mężny i silny. Na zasadzie kontrastu kronikarz ukazał Zbigniewa – buntownika gardzącego wiarą. W Księdze II poznajemy wojewodę Sieciecha spiskującego, by zabić obu braci i przejąć władzę. Wiele opisów kronikarz poświęcił relacjonowaniu walk Polski z Czechami i Pomorzanami.
Księga III
W księdze III Gall Anonim opisuje wydarzenia z lat 1109-1113. Relacjonuje atak Niemców i zdobycie Nakła przez Bolesława, a więc triumf Polski nad Pomorzanami oraz wyprawę na Czechy. W trakcie kolejnych wojen Bolesław i Zbigniew kilkakrotnie podejmują próby pogodzenia się, jednak Zbigniew zawsze łamie ustalone warunki.