Kapuściński był w Etiopii w 1974 roku, czyli tuż po zakończeniu rewolucji i obaleniu ostatniego cesarza, Hajle Sellasje. Członkowie jego świty zostali postawieni przed sądem, autor miał okazję rozmawiać z nimi i odtworzyć historię upadku ostatniego władcy.
W przypadku reportażu trudno mówić o czasie i miejscu akcji. Seria rozmów przeprowadzonych przez Kapuścińskiego dotyczy ostatnich lat panowania Hajle Sellasje, rewolucji, która doprowadziła do jego obalenia i wydarzeń mających miejsce tuż po jego śmierci. Wywiady odbywały się w Addis Abebie, a przedstawione w nich wydarzenia rozgrywały się głównie w pałacu cesarza. Oczyma rozmówców autora możemy oglądać pałac Menelika, gdzie cesarz został osadzony, a także ulice miasta, gdzie dochodziło do zamieszek.
Głównym bohaterem utworu jest tytułowy cesarz. To jego dotyczą wszystkie opowieści, choć on sam nie zabiera głosu. Hajle Sellasje I to postać autentyczna. Kapuściński ukazuje go od strony prywatnej, nie tylko jako dostojnika i absolutnego władcę, ale również jako człowieka – osobę czułą na punkcie swojego niskiego wzrostu, rozmiłowaną tytułach i oznakach władzy. To, co zwraca uwagę, to dbałość o publiczny wizerunek, tak odmienny od prawdziwego oblicza władcy. Hajle Sellasje uchodził za człowieka łagodnego, wyrozumiałego, moralnego. Taki jawił się poddanym, dbał o to, by złe wieści przekazywał w jego imieniu kto inny. W rzeczywistości jednak Sellasje nie troszczył się o dobro swojego ludu, który skazywał na nędzę, podczas gdy dwór pławił się w przepychu.
Cesarz otaczał się ludźmi przekupnymi i pochlebcami, obawiał się osób niezależnych, wykształconych, odważnych:
(…) Czcigodny pan nie miał zwyczaju czytania. Dla niego nie istniało słowo pisane i drukowane, wszystko trzeba było referować mu ustnie. Pan nasz nie miał szkół, jego jedynym nauczycielem – i to tylko w dzieciństwie – był francuski jezuita monsignore Jerome, późniejszy biskup Hararu i przyjaciel poety Arthura Rimbauda. Duchowny ten nie zdążył wpoić cesarzowi nawyku czytania, co zresztą było tym trudniejsze, że Hajle Sellasje już od lat chłopięcych zajmował odpowiednie stanowiska kierownicze i nie miał czasu ma systematyczne lektury (…).
Kapuściński ukazał w „Cesarzu” model funkcjonowania państwa totalitarnego i jego upadek. Przedstawił aparat sprawowania władzy opartej na przemocy, korupcji, donosicielstwie i tajnej policji. Przeanalizował także mechanizmy powstawania kultu jednostki. Przybliżył sposoby kreowania wizerunku cesarza jako człowieka bez skazy.
Dzieło Ryszarda Kapuścińskiego jest również ostrzeżeniem przed niebezpieczeństwem dyktatury. Nadmiar władzy, samowola zawsze prowadzą do demoralizacji.