Streszczenie
Głównym tematem powieści są losy Stanisława Bałaszewicza i Kościka Wasilewskiego, dwóch chłopców pochodzących ze wschodniej Białorusi, między Berezyną a Dnieprem. Bohaterowie zachowują swoją polską tożsamość pomimo znacznego oddalenia od ojczyzny. Obaj są zaangażowani w działania, które mają zbliżyć ziemie utracone w wyniku rozbiorów do Rzeczypospolitej. Akcja książki rozpoczyna się w roku 1911 – Staś właśnie planuje pójście do szkoły, niedługo potem jego rodzina przeprowadza się do dużego zaścianka w Smolarni, gdzie znajduje się duże skupisko szlachty zagrodowej. Jest to miejsce, w którym chroni się i pielęgnuje polska tożsamość i język. W powietrzu wisi prawdopodobieństwo powstania czy rozpoczęciu nielegalnej edukacji. Szczegółowo zostały opisane zwyczaje życia w Smolarni, ich codzienne życie oraz religia.
Wybucha I wojna światowa - Polacy w Smolarni otrzymują Manifest Wielkiego Księcia Mikołaja, łagodzący niektóre restrykcje wobec obywateli, Polacy jednak i tak w większości nadal pozostają pozbawieni swoich praw. Tymczasem w Bobrujsku organizuje się Brygada Strzelców Polskich armii rosyjskiej w 1915 roku. Niektórzy mieszkańcy zza Berezyny dołączają do oddziałów polskich. Stach prowadzi działalność edukacyjną wśród zrusyfikowanej szlachty, za co zostaje aresztowany. Udaje mu się jednak zbiec z więzienia. W wyniku klęski Rosjan na froncie i rewolucji lutowej sytuacja nadberezyńców zmienia się, odczuwają oni ulgę, ale zachodzi również rozprężenie obyczajów, zaczynają na nich napadać białoruskie, anarchistyczne bandy. Wzrasta władza bolszewików.
Bobrujsk zostaje opanowany przez Pierwszy Korpus Polski (oddział generała Józefa Dowbora-Muśnickiego) – nadberezyńcy zyskują obszar wolności między niemieckim a rosyjskim frontem. Szlachta zaściankowa oferuje swoją pomoc generałowi, a najmłodsi zgłaszają się do służby wojskowej. Przez kilka miesięcy mieszkańcy znad Berezyny cieszą się swobodą i wolnością. Nawiązują relacje towarzyskie i spędzają czas na rozrywkach. Niektórzy zawierają nawet związki małżeńskie (Hańka i Hipolit). Opisane są także zaloty Blinkiewicza do Karusi. W tym czasie powraca jednak Kościk, w którym odnawia się dawne uczucie od dziewczyny. Latem 1918 roku oddział Dowbora musi opuścić ziemie nad Berezyną – ziemie te trafiają pod władzę sowiecką, a szlachta znów poddana jest represjom. Prezentują oni bardzo różne postaw wobec wroga, jedni ulegają – inni konsekwentnie stawiają opór.
Nadchodzi rok 1919, kiedy pojawiają się pierwsze głosy o odradzaniu się Polski i legionach Piłsudskiego. Rozpoczyna się wojna polsko-bolszewicka i wojska polskie zdobywają Bobrujsk. Granica wolnego państwa zatrzymuje się na linii Berezyny, więc Smolarnia wciąż pozostaje w rękach Sowietów. Większość mężczyzn angażuje się w działalność wojskową. Akcja kończy się w 1920 roku zimą kiedy polskie wojsko zdobywa coraz więcej terenów na wschód, dając nadberezyńcom nadzieję na niepodległość.
Plan wydarzeń
1. Dzieciństwo Stanisława Bałaszewicza i Kościka Wasilewskiego
2. Opis przygód dwóch chłopców i życia w Smolarni
3. Wybuch I wojny światowej
4. Zarządzenia wielkiego księcia Mikołaja
5. Organizacja Brygady Strzelców Polskich armii rosyjskiej
6. Aresztowanie Stacha i ucieczka z więzienia
7. Zajęcie Bobrujska przez Pierwszy Korpus Polski
8. Przedłużona wizyta oddziału generała Muśnickiego
9. Odejście oddziału ze Smolarni
10. Formowanie się legionów Piłsudskiego
11. Wybuch wojny polsko-bolszewickiej
12. Sukcesy wojska polskiego i odzyskiwanie kolejnych terenów Rzeczypospolitej
 |
| Strona tytułowa pierwszego wydania „Nadberezyńców” / www.wikipedia.org.pl |