Najważniejszym, konstytutywnym dla powieści motywem jest podróż Don Kichota odnosząca się do toposu znanego już z literatury starożytnej – wędrówka bohatera miała mieć charakter formacyjny wobec jego światopoglądu i tak też stało się w dziele Cervantesa, choć proces intelektualnego dojrzewania dotyczył tu rycerza już pięćdziesięcioletniego.
W ironiczny, nastawiony głównie na satyrę sposób wykorzystano tu również motyw idealnej miłości rycerza i cnotliwej panny, niezwykle popularny w XVII-wiecznych romansach, zazwyczaj wiernie podążający za określonym stereotypem, a przez to świetnie nadający się do kpiny.
Parodii uległ również motyw obrony biednych i uciśnionych przez szlachetnego rycerza, który w swojej godności czuje się odpowiedzialnym za ludzi słabszych od siebie – bohater Cervantesa z najszczerszymi chęciami poszukuje okazji do spożytkowania swojego męstwa w zbożnym celu, otaczający go świat dostarcza mu jednak tylko sytuacji groteskowych, zupełnie odbiegających od romantycznych wizji walk z olbrzymami i czarnoksiężnikami, jakich spodziewał się spotykać na swej drodze po lekturze fantazjujących romansów rycerskich; rzeczywistość okazuje się o wiele bardzie prozaiczna: świat nie potrzebuje szlachetności Don Kichotów, ale chętnie korzysta z ich naiwności.