Don Kichot - interpretacja

W toku całej powieści Cervantesa mamy okazję ujrzeć Don Kichota w obliczu najprzeróżniejszych sytuacji, co rysuje wyrazisty portret głównego bohatera. Ponadto, poza perypetiami przemyślnego szlachcica, autor rozwija też liczne pomniejsze wątki, np. dramatyczne historie osób, które Don Kichot napotyka na swej drodze. To wszystko pozwala na poruszenie w utworze wielu problemów.

„Don Kichot” jest utworem o charakterze satyrycznym, jednakże pod przykrywką satyry autor ukrywa poważniejsze zagadnienia. Satyrze podlega w powieści przede wszystkim średniowieczne rycerstwo, którego Cervantes, poprzez postać Don Kichota paradującego na nędznej szkapie w starej, zardzewiałej zbroi, hełmie bądź tekturowym, bądź to w formie miski, z sękiem z drzewa służącym jako kopia, którego giermkiem jest prosty chłop, a damą serca – wieśniaczka, nie oszczędza. Karykaturze ulegają nie tylko zewnętrzne przymioty rycerza, ale także cechy rycerskiego charakteru, które u Don Kichota występują w zdecydowanie przerysowanej formie. Nasz rycerz walczy z przeciwnikami urojonymi, jak wiatraki czy bukłaki wina, lub z takimi, którzy nie stanowią zagrożenia bądź nie są w stanie się bronić, jak bracia benedyktyni czy sługa osłaniający się poduszką, a dziewice, na straży czci których pragnie stać, okazują się panienkami lekkich obyczajów. Należy jednak zaznaczyć, iż bohater nie czyni tego wszystkiego ze złej woli, a po prostu jest mamiony przez swą ogromną chęć dokonywania szlachetnych, rycerskich czynów i własną bujną wyobraźnię, która to przedstawia mu wiatraki jako groźne potwory, a benedyktynów jako porywaczy księżniczek.

W tym momencie poruszamy istotny dla powieści problem obłędu, który ewidentnie dotyczy głównego bohatera. Fascynująca lektura ksiąg rycerskich budzi w Don Kichocie marzenia o dokonywaniu bohaterskich, szlachetnych czynów, wykazaniu się odwagą, obronie szczytnych ideałów, które ostatecznie przejmują nad nim kontrolę i wpływają na jego postrzeganie rzeczywistości. Don Kichot dostosowuje rzeczywistość do własnych wyobrażeń, tak, by potwierdzić we własnych oczach obraz siebie jako dzielnego rycerza. Za wszelką cenę szuka przeciwników do walki, widzi ich nawet tam, gdzie ich nie ma, a swoje niepowodzenia w walce zrzuca na karb złych uroków. Także swój platoniczny obiekt westchnień, Dulcyneę, Don Kichot wybiera powodowany nie prawdziwym uczuciem, a poczuciem, że rycerz powinien mieć damę swego serca.

Postać Don Kichota stała się wzorem postawy, nazywanej zresztą słusznie donkiszoterią, polegającej na podejmowaniu się niemożliwych do zrealizowania zadań, stawianiu sobie nieosiągalnych celów przy braku świadomości tego i ślepej, idealistycznej wierze w powodzenie swoich działań tak naprawdę skazanych z góry na porażkę.

„Don Kichot” jest także zawoalowaną krytyką współczesnego autorowi hiszpańskiego społeczeństwa. W postaciach, jakie błędny rycerz napotyka podczas swych wypraw, osób o wątpliwej moralności, oszustów, zdrajców, niewiernych małżonkom, złodziei, naciągaczy, Cervantes karykaturuje wady Hiszpanów doby baroku. Aż nadto widoczna jest obojętność ludzi na wzniosłe idee, reprezentowane przez Don Kichota i troska o przyziemne sprawy codzienne. Należy wspomnieć, że krytykowana na przestrzeni całej powieści literatura rycerska była bardzo popularna wśród Hiszpanów w tamtych czasach. Cervantes w satyryczny sposób podkreśla jej negatywny wpływ na ludzi, Don Kichot jest karykaturalnym przykładem na to, co według autora lektura romansów rycerskich może zrobić z człowiekiem.

Poprzez kontrast między postaciami żyjącego w świecie fantazji idealisty Don Kichota i rozsądnego, twardo stojącego na ziemi Sancho Pansy, Cervantes przestawia problem subiektywności w postrzeganiu rzeczywistości i wpływie osobistego nastawienia na interakcje człowieka ze światem.