Geneza
Opowiadanie autorstwa Jacka Dukaja należy do gatunku science-fiction – zostało napisane i opublikowane w 2000 roku. Autor umieścił je w zbiorze tekstów pt. W kraju niewiernych. Utwór został uznany za najlepsze opowiadanie tego roku i uhonorowany Nagrodą imienia Janusza Zajdla.
Bezpośrednią inspiracją do napisania tekstu miał być dla Dukaja secesyjny styl architektoniczny Antoniego Gaudiego, zwłaszcza projekt barcelońskiej katedry Sagrada Familia. Choć opowiadanie zaliczane jest do gatunku fantastyczno-naukowego i w takiej stylistyce zostało utrzymane, pisarz porusza w nim również wątki o charakterze teologicznym i filozoficznym.
Katedra
W opowiadaniu tytułowa Katedra jest nietypowym, monumentalnym budynkiem, umieszczonym na tajemniczej planetoidzie, stanowiącym wyraz hołdu dla pochowanego tam bohaterskiego dowódcy statku kosmicznego, który niegdyś poświęcił się dla swojej załogi. Budowla z czasem osiągnęła monstrualne rozmiary, za sprawą działania na planetoidzie grawitacji ciągle rozrastającemu się budulcowi (żywokryście). Dokładne elementy i strukturę Katedry poznajemy dzięki szczegółowym badaniom i obserwacjom narratora – księdza Lavone. W swojej relacji dokonuje on zabiegu animizacji budynku, przyrównuje ją m.in. do szponiastego ptaka, a konstrukcję przypominającą żyły i narządy wewnętrzne uważa za podobne do ludzkich. Narrator rozważa istotę Katedry z perspektywy duchowej – jako wyraz rozpaczliwego dążenia ludzkiej duszy do Boga.
Wątki religijne
Autor wprowadził do narracji podłoże religijne prawdopodobnie po to, by podkreślić, że nawet w tak rozwiniętym technologicznie świecie przyszłości pozostaje wciąż miejsce na duchowość i jej pielęgnację. Przedstawiciele nauko nigdy nie będą umieli wyjaśnić jej istoty jako zjawiska metafizycznego. Zawsze pozostanie czymś irracjonalnym, nie będzie uchwytna scjentystycznej metodzie poznawania rzeczywistości (za pomocą narzędzi rozumowych).
Styl i język
W dużej mierze Jacek Dukaj wykorzystuje w utworze język naukowy, zawierający pojęcia z zakresu fizyki. W opowiadaniu pojawia się również wiele neologizmów, oddających wrażenia wywołane przez monumentalną Katedrę. Wychodząc jednak naprzeciw czytelnikowi, pisarz łączy język specjalistyczny z rzeczywistym, za pomocą którego umieszcza w tekście elementy znane przeciętnemu odbiorcy. W ten sposób pomaga mu stopniowo pojmować skomplikowaną budowę rzeczywistości Izmiraid. Neologizmy stworzone przez Dukaja spełniają w tekście kilka funkcji – stanowią dla odbiorcy zagadki do rozwiązania, jak również podkreślają odmienność świata opisywanego przez narratora od rzeczywistości ziemskiej. Służą także stworzeniu spójnej wizji świata Izmiraid, powstają bowiem pojęcia pochodne od imienia bohaterskiego Izmira (np. zespół planetoid nazwany zostaje Izmiraidami).