Jacek Dukaj, Katedra – streszczenie, plan wydarzeń
"Katedra" Autorstwa Jacka Dukaja to opowiadanie science-fiction z 2000 roku. To jedno z najbardziej znanych dzieł Dukaja, które doczekało się ekranizacji. Poniżej przedstawiamy streszczenie "Katedry" oraz plan wydarzeń opowiadania.
"Katedra" - streszczenie
Narratorem opowiadania Jacka Dukaja jest ksiądz imieniem Pierre Lavone, który właśnie odwiedza planetoidę, na której pochowany został święty – Izmir Predú, wokół którego grobu działy się rozmaite cudowne rzeczy. Ksiądz ma za zadanie sporządzenie raportu o tych wydarzeniach, a następnie przekazać go swoim kościelnym przełożonym by mogli podjąć decyzję o ich autentyczności. Wówczas asteroida będzie mogła odlecieć lub trzeba będzie podjąć dodatkowe środki by utrzymać ją w zasięgu ludzkości.
Bohater snuje wspomnienia na temat obecności człowieka na całej serii planetoid nazwanych Izmiraidami. Izmir miał być dowódcą załogi holownika kosmicznego, który awaryjnie lądował na niezamieszkałej wówczas asteroidzie, czekając na pomoc. By zapewnić załodze odpowiednią do przeżycia ilość tlenu, dowódca popełnił samobójstwo, a czyn ten odbił się szerokim echem w świecie. Poskutkowało to wytworzeniem się swoistego kultu Izmira i zaczęto organizować pielgrzymki na legendarną planetoidę. Któregoś razy nieopodal grobu bohatera doszło do uzdrowienia Kottera Ugerzo, jednego z ważnych biznesmenów korporacyjnych. Jako wyraz wdzięczności, człowiek ten sfinansował zbudowanie przy grobie ogromnej katedry, składającej się z nanozarodników.
Ksiądz prowadzi rozmowy na temat tego wyjątkowego miejsca i dowiaduje się, że planetoidą żywo interesuje się środowisko naukowe. Podczas prac i odwiertów odnaleziono tam tajemniczą substancję nazwaną Czarną Watą, która może stanowić dowód na obecność obcych cywilizacji w roju Izmiraid. Na historycznej planetoidzie zamieszkał również człowiek, który uważał, że przy grobie Izmira odzyskał zdrowie psychiczne. Gdy tylko próbuje się oddalić od tego miejsca – objawy schizofreniczne powracają, dlatego nieustannie trwa przy nagrobku.
Kościół postanawia nie interweniować w istnienie i funkcjonowanie zespołu planetoid, a tymczasem ksiądz odkrywa u siebie podobne objawy, jakie występują u Gazmy (uzależnionego od grobu Izmira). W tych okolicznościach duchowny zmuszony jest do pozostania na planecie. Jedyne co może zrobić to podjąć badania nad tajemniczymi właściwościami Katedry – dochodzi do wniosku, że substancja, z której została stworzona (żywokryst) stale się rozrasta i że musiał się nią zarazić. W międzyczasie Gazma gdzieś znika i bohater zostaje zupełnie sam z pogłębiającymi się objawami choroby psychicznej. Jednocześnie nie potrzebuje ani tlenu ani atmosfery do przeżycia. Zaczyna również podejrzewać, że jego towarzysz zamienił się po prostu w kamień i stał się tym samym częścią budowli. Rozumie, że wkrótce spotka go ten sam los.
"Katedra" Dukaja - plan wydarzeń
1. Podróż księdza Lavone na planetodię z zamiarem zbadania jej
2. Wspomnienia duchownego na temat historii roju Izmiraid i bohaterskiego czynu Izmira
3. Opis kultu Izmira i cudów wokół jego grobu
4. Budowa katedry z nanozarodników
5. Badania księdza nad istotą planetoidy
6. Decyzja Kościoła o braku ingerencji w istnienie Izmiraid
7. Poznanie Gazmy i pierwsze objawy choroby bohatera
8. Zamieszkanie na planetoidzie razem z Gazmą
9. Badania księdza nad strukturą Katedry
10. Zniknięcie Gazmy (zamiana w kamień)
11. Wnioski księdza Lavone i pogodzenie się z losem
Jacek Dukaj, Katedra – opracowanie
Geneza opowiadania
Opowiadanie autorstwa Jacka Dukaja należy do gatunku science-fiction – zostało napisane i opublikowane w 2000 roku. Autor umieścił je w zbiorze tekstów pt. W kraju niewiernych. Utwór został uznany za najlepsze opowiadanie tego roku i uhonorowany Nagrodą imienia Janusza Zajdla.
Bezpośrednią inspiracją do napisania tekstu miał być dla Dukaja secesyjny styl architektoniczny Antoniego Gaudiego, zwłaszcza projekt barcelońskiej katedry Sagrada Familia. Choć opowiadanie zaliczane jest do gatunku fantastyczno-naukowego i w takiej stylistyce zostało utrzymane, pisarz porusza w nim również wątki o charakterze teologicznym i filozoficznym.
Tytułowa Katedra
W opowiadaniu tytułowa Katedra jest nietypowym, monumentalnym budynkiem, umieszczonym na tajemniczej planetoidzie, stanowiącym wyraz hołdu dla pochowanego tam bohaterskiego dowódcy statku kosmicznego, który niegdyś poświęcił się dla swojej załogi. Budowla z czasem osiągnęła monstrualne rozmiary, za sprawą działania na planetoidzie grawitacji ciągle rozrastającemu się budulcowi (żywokryście). Dokładne elementy i strukturę Katedry poznajemy dzięki szczegółowym badaniom i obserwacjom narratora – księdza Lavone. W swojej relacji dokonuje on zabiegu animizacji budynku, przyrównuje ją m.in. do szponiastego ptaka, a konstrukcję przypominającą żyły i narządy wewnętrzne uważa za podobne do ludzkich. Narrator rozważa istotę Katedry z perspektywy duchowej – jako wyraz rozpaczliwego dążenia ludzkiej duszy do Boga.
Wątki religijne w "Katedrze"
Autor wprowadził do narracji podłoże religijne prawdopodobnie po to, by podkreślić, że nawet w tak rozwiniętym technologicznie świecie przyszłości pozostaje wciąż miejsce na duchowość i jej pielęgnację. Przedstawiciele nauko nigdy nie będą umieli wyjaśnić jej istoty jako zjawiska metafizycznego. Zawsze pozostanie czymś irracjonalnym, nie będzie uchwytna scjentystycznej metodzie poznawania rzeczywistości (za pomocą narzędzi rozumowych).
Styl i język opowiadania
W dużej mierze Jacek Dukaj wykorzystuje w utworze język naukowy, zawierający pojęcia z zakresu fizyki. W opowiadaniu pojawia się również wiele neologizmów, oddających wrażenia wywołane przez monumentalną Katedrę. Wychodząc jednak naprzeciw czytelnikowi, pisarz łączy język specjalistyczny z rzeczywistym, za pomocą którego umieszcza w tekście elementy znane przeciętnemu odbiorcy. W ten sposób pomaga mu stopniowo pojmować skomplikowaną budowę rzeczywistości Izmiraid.
Funkcje neologizmów
Neologizmy stworzone przez Dukaja spełniają w tekście kilka funkcji – stanowią dla odbiorcy zagadki do rozwiązania, jak również podkreślają odmienność świata opisywanego przez narratora od rzeczywistości ziemskiej. Służą także stworzeniu spójnej wizji świata Izmiraid, powstają bowiem pojęcia pochodne od imienia bohaterskiego Izmira (np. zespół planetoid nazwany zostaje Izmiraidami).