 |
| Jan Sebastian Bach na obrazie olejnym Eliasa Gottloba Haussmanna |
Johann Sebastian Bach urodził się 21 marca 1685 w Eisenach – niewielkim mieście centralnych Niemiec – w rodzinie o sporych tradycjach muzycznych. Edukację rozpoczął w miejscowej, przykościelnej szkole luterańskiej, ale gry na instrumentach uczył się prawdopodobnie od domowników. Po śmierci obojga rodziców zamieszkał w domu brata w pobliskim miasteczku Ohrdruf, gdzie ukończył liceum i nauczył się grać na organach. Zauważywszy jego talent, brat wysłał 15-letniego Johanna na studia muzyczne do Lüneburga, gdzie chłopiec zaczął zarabiać na swoje utrzymanie jako chórzysta. Kiedy mutacja uniemożliwiła mu dalszy śpiew młody Bach zajął się grą na rozmaitych instrumentach i dyrygenturą.
Po ukończeniu gimnazjum w 1703 roku muzyk przeniósł się do Weimaru, gdzie znalazł pracę w kapeli dworskiej księcia Johanna Ernsta. Kolejne cztery lata przyniosły liczne przeprowadzki i zmiany miejsc pracy, po których muzyk powrócił do Weimaru z poślubioną w 1707 roku Marią Barberą. W 1714 roku książę Ernst mianował go swoim nadwornym koncertmistrzem, co wymogło na Bachu regularne komponowanie kantat na potrzeby zamkowego kościoła, w tym okresie powstało również wiele monumentalnych dzieł organowych.
W 1717 roku Bach stanął do wyścigu o stanowisko nadwornego kompozytora księcia, przegrał jednak z Georgiem Philippem Telemannem, wobec czego złożył swemu pracodawcy wypowiedzenie. Ernst miał podobno uwięzić muzyka za tak dobitnie wyrażoną dumę, po miesiącu zwolnił go jednak z aresztu i pozwolił, by wraz z rodziną opuścił Weimar. Bach udał się wtedy do Köthen, gdzie znalazł pracę w orkiestrze dworskiej księcia Leopolda; ze względu na charakter dworu nowego pracodawcy tworzył tu głównie utwory o tematyce świeckiej, w tym np. słynne „Koncerty brandenburskie”, liczne sonaty i pierwsze koncerty skrzypcowe.
W 1720 roku zmarła żona kompozytora; z racji palącej potrzeby pomocy przy obowiązkach domowych Bach już w rok później ożenił się z Anną Magdaleną Wilcke śpiewającą w dworskim chórze. Dobrane w niezwykle krótkim czasie małżeństwo okazało się bardzo udane, owocując trzynaściorgiem dzieci i współpracą małżonków na polu muzycznym. Żona miała wspierać artystę w ponownej rywalizacji z Telemannem w 1722 roku – tym razem o stanowisko organisty kościoła św. Tomasza w Lipsku i tym razem wygranej dla Bacha.
Pracę tę wykonywał już do końca życia, tworząc pobożne kantaty, pieśni i oratoria na potrzeby niedzielnych mszy. W 1749 roku zachorował na zaćmę, której operacja doprowadziła w kilka tygodni później do zakażenia i śmiertelnego wylewu krwi do mózgu. Kompozytor zmarł w 1750 roku, został pochowany w prezbiterium kościoła, dla którego pracował przez 27 lat.
Bach pozostawił po sobie imponujący – zarówno ilościowo, jak i jakościowo – dorobek artystyczny. Udoskonalił przede wszystkim gatunki fugowe, przyczyniając się jednocześnie do bujnego rozkwitu układów wariacyjnych i kontrapunktowych, był też reformatorem klasycyzującej polifonii. Z racji przekonań i zawodowych zatrudnień tworzył niemalże wyłącznie muzykę religijną, dla której najlepszą formę widział w nurcie chóralnym – jego ulubionym gatunkiem były kantaty oparte częstokroć na linii melodycznej protestanckiego chorału, tworzył również liczne oratoria, motety i msze, jak i koncerty, z których największą sławę osiągnął cykl „Koncertów brandenburskich” realizujących założenia popularnej w baroku formy tzw. „concerto grosso”.