Inny świat. Zapiski sowieckie to książka autorstwa Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Jest to zbiór wspomnień autora z pobytu w łagrze w Jercewie pod Archangielskiem. Poniżej przedstawiamy charakterystykę bohaterów drugoplanowych tych opowieści.
Inny świat - charakterystyka bohaterów drugoplanowych
Dimka - charakterystyka
Starszy mężczyzna z protezą zamiast jednej nogi. Należał do ludzi najbliższych Gustawowi. Początkowo pracował jako dyżurny w baraku i to on doradził narratorowi, by przekupił jednego z „urków” dowodzących brygadą tragarzy. W końcowej fazie pobytu Herlinga-Grudzińskiego w łagrze Dimka trafił do trupiarni. Tam opowiedział głównemu bohaterowi swoją historię. Był kiedyś popem, lecz po rewolucji porzucił tę drogę życia. Zdecydował się wziąć ślub i rozpocząć nowe życie na południu Rosji. W 1936 r. został aresztowany za błędy przeszłości (bycie popem). Będąc już więźniem, by uniknąć ciężkich robót w lesie, postanowił odrąbać sobie nogę. Wtedy też przestał wierzyć w Boga.
Postawa Dimki narratorowi jawiła się jako swego rodzaju poza – metoda na przetrwanie. Gustaw określał ją mianem bardziej chrześcijańskiej niż wiele cudownych nawróceń. W czasie pożegnania z głównym bohaterem Dimka życzył mu powodzenia i głęboko wierzył, że siła młodości pozwoli mu przetrwać.
Gorcew - charakterystyka
Był kiedyś oficerem śledczym, jednak na skutek czystek w partii zesłano go do łagru. Sam wierzył, iż stało się to przez pomyłkę. Gorcew cechował się dobrą budową fizyczną – ten młody i silny mężczyzna o przeszywającym spojrzeniu i twarzy naznaczonej blizną początkowo dobrze radził sobie w ciężkiej pracy.
Relacje Gorcewa z innymi więźniami nie były najlepsze. Odnosił się do nich z wyższością, traktując swój pobyt jako chwilowy. Kiedy pewnego wieczora Rosjanin posprzeczał się z grupą „nacmenów” (osadzonych z Azji), doszło do bójki. Poraniony mężczyzna udał się do „łazarietu”. Tam jednak otrzymał tylko chwilową pomoc. Później doszło do konfliktu z innym więźniem, którego Gorcew niegdyś przesłuchiwał. Jasne stało się, iż nie uda mu się zdobyć mocnej pozycji w Jercewie.
Z czasem dawnego śledczego zaczęto przydzielać do coraz cięższych robót. Odmowy kończyły się zesłaniem do izolatora, gdzie otrzymywał niewielkie racje żywnościowe. Słabł na siłach. Pewnego dnia zasłabł w lesie. Mające przetransportować go sanie dotarły na zonę puste. Wieczorna grupa poszukiwawcza przyniosła do obozu zwłoki.
Gorcew jest postacią tragiczną. Jego historia dobitnie świadczy o patologiach systemu komunistycznego. Kiedyś był to szanowany funkcjonariusz, który liczył się w strukturach partii. Jednak los się odwrócił – z oprawcy stał się ofiarą.
„Zabójca Stalina” - charakterystyka
Niedawno wysoki urzędnik partyjny. W czasie libacji strzelił do portretu Stalina, za co skazano go na 10 lat pozbawienia wolności. Gdy trafił do Jercewa, były przed nim jeszcze 3 lata wyroku. Jego stan zdrowia systematycznie się pogarszał.
Chory na „kurzą ślepotę” starał się ukrywać ten fakt, prędko jednak okazało się to niemożliwe – niosąc worek z mąką spadł z kładki. Kiedy Gustaw spotkał go po pewnym czasie, był już wrakiem człowieka. Nie kontrolował swojej fizjologii, żebrał o jedzenie, niemal popadł w obłęd. Ostatecznie, niedługo przed śmiercią, zaczął wierzyć w to, iż naprawdę zabił Stalina.
Długi pobyt w łagrach oraz postawa więźnia (milczał) mogą świadczyć o jego wytrwałości. Kiedyś był zapewne cenionym człowiekiem, jednak obóz pracy zupełnie zabił w nim wszystkie pozytywne cechy.
Rusto Karinen - charakterystyka
Fin, który pracował w rosyjskich zakładach hutniczych. Po zamachu na Kirowa stał się „kozłem ofiarnym”. Oskarżono go o dostarczenie zabójcom dokumentów i skazano na 10 lat więzienia.
Karinen cieszył się w obozie podziwem. Kiedyś udało mu się uciec z Jercewa i przetrwać tydzień poza jego murami, jednak pogarszający się stan zdrowia, coraz większy głód i brak orientacji w terenie wywiodły go w pole. Po siedmiu dniach trafił do wioski znajdującej się ok. 15 kilometrów od łagru, skąd został z powrotem zawieziony miejsca swego pobytu, gdzie brutalnie go pobito.
Karinen niewątpliwie był człowiekiem niezwykle wytrzymałym i odpornym na trudy życia w łagrze. Mimo to, po swojej nieudanej ucieczce, zaczął godzić się z ciężkim losem. Zdał sobie sprawę, iż obóz nie jest tylko fizycznym zniewoleniem. Człowiek związany jest z nim także psychicznie.
Machapetian - charakterystyka
Ormiański inżynier konstruktor, jeden z mieszkańców baraku technicznego. Był przyjacielem narratora, który dzięki znajomości z nim mógł często udawać się do wspomnianego wcześniej pomieszczenia, gdzie prowadził rozmowy ze współwięźniami i grał w szachy. Kiedy Gustaw martwił się omijającą go amnestią, właśnie Machapetian podtrzymywał go na duchu. Sam także opowiadał mu o swoich problemach i zdradzał tajemnice swojej przeszłości. Mężczyźni bardzo się ze sobą zżyli.
Pewnego wieczora narrator został zatrzymany przez niskiego więźnia – obozowego szewca. Z jego opowieści dowiedział się on, iż Machapetian donosił na niego do Struminy, proponował, żeby uznać go za szpiega i poddać represjom.
Machapetian z postaci ciepłej i serdecznej momentalnie przerodził się w kogoś odrzucającego i odrażającego. Na jego przykładzie Herling-Grudziński ukazał panujące w obozie donosicielstwo oraz fałsz.
Inżynier leśnik M. - charakterystyka
Wysoki i szczupły Polak o szlachetnych rysach twarzy. Przed wojną pracował w ministerstwie rolnictwa, po wkroczeniu wojsk ZSRR został aresztowany. Najpierw skazano go na karę śmierci, później zmieniono wyrok na dziesięć lat w obozie.
Jego stan zdrowia nieustannie się pogarszał. Bohater cierpiał na migrenę i dolegliwości sercowe. W dodatku niedokrwienie kończyn powodowało, że wciąż musiał trzymać je w pobliżu ognia. Nigdy się jednak nie skarżył, starając się zachować godność. Był konserwatystą – najważniejsze wartości w jego życiu stanowiły Bóg, Polska i miłość do żony (zesłanej gdzieś w głąb Rosji).
Sadowski - charakterystyka
Inżynier ceramik, Polak urodzony w Grodnie. Od 1917 r. pracował jako wicekomisarz przemysłu lekkiego w rządzie prorewolucyjnym. Przez 20 lat wiodło mu się naprawdę dobrze, jednak w czasie Wielkiej Czystki i on został aresztowany.
Należał do zatwardziałych bolszewików – szczególnym uczuciem darzył Lenina (zupełnie inny stosunek miał do Stalina).
Po skończonych sianokosach mężczyzna popadł w obłęd głodowy. Przeniesiono go do trupiarni, a gdy Gustaw opuszczał Jercewo, nie był nawet w stanie się z nim pożegnać.
Pułkownik Szkłowski - charakterystyka
Towarzysz narratora w drodze do Wołogdy. Mężczyzna skazany za niedopatrzenia w edukacji politycznej swoich podwładnych. W trakcie podróży pociągiem oddał swój płaszcz jednemu z „urków”. Doskonale wiedział, iż jakikolwiek opór nie miałsensu.
Ponomarenko - charakterystyka
Był kolejarzem z Kijowa. Jego historia jest niezwykle smutna – czekając na koniec wyroku, który miał wkrótce okazać się faktem, dowiedział się, iż kara zostania przedłużona. Na wieść o tym mężczyzna zmarł na własnej pryczy.
Zyskind - charakterystyka
Pełnił funkcję strażnika. Nie tylko był donosicielem, ale również entuzjastą donosicielstwa.
Strumina - charakterystyka
Była oficerem NKWD. To właśnie ona otrzymywała informacje od donosicieli.
Samsonow - charakterystyka
Naczelnik obozu w Jercewie. Postać sprawdzona i wierna Stalinowi.
Jegorow - charakterystyka
Mieszkający w Jercewie (poza łagrem) lekarz obozowy, który wcześniej sam należał do społeczności więźniów. Z tych czasów pochodziło jego uczucie do Fiodorowny. Gdy dowiedział się, że kobieta nie była mu wierną, postanowił zniszczyć jej ukochanego.
Jewgienija Fiodorowna - charakterystyka
Pielęgniarka, kobieta niezwykle mocno przeżywająca pozbawienie wolności. Z tego powodu przestała darzyć uczuciem Jegorowa. Odważyła się też na związek z Jarosławem R. Wkrótce jej ukochany został wysłany do innego obozu. Fiodorowna zmarła w czasie porodu, wydawszy na świat dziecko ukochanego mężczyzny.
Zelik Lejman - charakterystyka
Żyd pochodzący z Warszawy. W 1939 r. uciekł z Polski do Związku Sowieckiego. W czasie jednej z czystek został aresztowany. W Jercewie pełnił obowiązki fryzjera oraz grywał na skrzypcach. Nie był człowiekiem lubianym przez współwięźniów – nie tylko ze względu na swoją narodowość, ale także przez donoszenie.
Michaił Stiepanowicz - charakterystyka
Przed aresztowaniem był aktorem. Jego winą było przesadne akcentowanie w filmie szlachetności Iwana Groźnego. Ten starszy mężczyzna całkowidzie pogodził się ze swoim losem, pokornie znosząc kolejne trudności. Cieszył się zawsze, gdy ktoś z przełożonych wypowiedział się o nim pozytywnie.
Kunin - charakterystyka
Był złodziejem z Moskwy. Jego wyrok skończył się w 1939 r. Później dobrowolnie zgłosił się do pracy w Jercewie i objął funkcję zarządcy baraku „Chudożestwiennoj Samodiejatielnosti”. Odpowiadał za wydarzenia kulturalne oraz prowadził kursy czytania i pisania. Wśród kobiet przebywających w łagrze miał bardzo wiele kochanek. Jest przykładem człowieka zupełnie zniewolonego przez obóz – nie wyobrażał sobie życia poza nim.
Tania - charakterystyka
Czarnowłosa śpiewaczka opery moskiewskiej. Skazano ją za nadprogramowe występy (tańce) w czasie spotkania z dyplomacją zagraniczną. W obozie była kobietą godną i niechętnie patrzącą na próbujących zbliżyć się do niej więźniów. Jednak jeden z „urków” – Wania – zdołał przełamać jej opór. Wysłana do ciężkiej pracy kobieta w końcu nie wytrzymała i posłusznie poszła do zajmowanego przezeń baraku, gdzie położyła się na jego pryczy. Później stała się jedną z ulubienic samego naczelnika – Samsonowa – dzięki któremu przeniesiono ją do biura rachunkowego.
Polka - charakterystyka
Była córką polskiego oficera z Mołodeczna. Początkowo zupełnie nie zwracała uwagi na krążących wokół niej mężczyzn, okazując im oziębłość. Jednak z czasem, gdy zaczął doskwierać jej coraz większy głód, była gotowa spotkać się z każdym, kto mógł dać jej coś do jedzenia. Narrator spotkał ją w 1943 r. w Palestynie. Była zupełnie wyniszczona, z wyglądu przypominała starą kobietę.
Borys Lazarowicz N. - charakterystyka
Profesor doskonale znający język polski i interesujący się polską literaturą (znał osobiście Tuwima). W 1925 r. został profesorem literatury w Moskwie, dokąd sprowadził Olgę – swoją ukochaną z Łodzi. Dwanaście lat później małżeństwo zostało aresztowane. Najpierw rozdzielono ich, ale później (po trzech latach) spotkali się ponownie. Profesor był jednak tak wyniszczony, że nie mógł poradzić sobie z wyrabianiem normy w pracy. Wkrótce przeniesiono go do trupiarni i przetransportowano na etap do Mostowicy. Stamtąd Olga otrzymała wiadomość, że jej mąż znalazł się w ostatnim stadium obłędu głodowego.
Olga - charakterystyka
Jedna z postaci najbardziej przychylnych Gustawowi. Pracowała w brygadzie przebierającej jarzyny i szyjącej worki.
Doktor Zabielski - charakterystyka
Stary Polak, który uratował życie głodującym rodakom. Wbrew nakazom podawał im specjalne zastrzyki.
Grupy w Jercewie - opisy
„Iteerowcy”
Osadzeni pracujący w administracji obozowej. Cieszyli się licznymi przywilejami (dostawali więcej żywności, mogli znaleźć pracę odpowiadającą ich wykształceniu itp.). Ceną za „lepsze” życie był obowiązek donoszenia na innych więźniów. To właśnie dzięki nim Trzeci Oddział wiedział o mieszkańcach obozu niemal wszystko.
„Nacmeni”
Stanowili osobną grupę więźniów. Pochodzili z Azji – głównie Kirgistanu, Uzbekistanu, Tadżykistanu i Turkenistanu. Zupełnie nie radzili sobie w rzeczywistości obozowej. Szybko ogarniała ich wielka tęsknota za domem, prędko dotykały ich także wyniszczające choroby („kurza ślepota”, szkorbut itd.).