Jerzy Stempowski, Esej dla Kassandry – streszczenie

Na początku eseju Stempowski wspomina, że postać Kasandry jest dla wielu badaczy literatury i historyków symboliczna, ponieważ odzwierciedla dramat dotyczący proroków, polegający na ich bezsilności. Następnie odwołuje się do Kasandry przedstawionej w dziełach Homera. Twierdzi, że najwięcej jednak o wieszce mówi nam w historii literatury Ajschylos w Agamemnonie czy Eurypides w Trojankach. Kasandra była córką króla Troi – Priama, a sztuki przepowiadania nauczył ją, zakochany w niej,  bóg Apollo. Kasandra pragnęła jednak życia jako kapłanka pozostając w dziewictwie co Apollo uszanował, pozostawiając jej dar jasnowidzenia.

Kasandra odegrała ważną rolę w losach podbitej Troi – od początku konfliktu związanego z przybyciem do miasta Heleny i sądu Parysa ostrzegała wszystkich przed zagładą grożącą poddanym Priama. Gdy Grecy podbili Troję wróżka ukryła się w świątyni Ateny (sprzyjającej zresztą Grekom), jednak odnaleziono ją i dołączono do grona innych trojańskich kobiet oczekujących na rozlosowanie. W wyniku tego podziału Kasandra trafiła do króla Argos, Agamemnona. Ten ginie niestety z ręki swojej żony Klitajmestra, mszczącej śmierć swojej córki Ifigenii. Z jej rąk miała również zginąć wieszczka. Ten los Kasandra przepowiedziała królowi Argos, a udokumentował to w swoim dziele właśnie Ajschylos. Jerzy Stempowski wiele miejsca poświęca opisowi podróży Kasandry z Agamemnonem i jej dialogowi z chórem na temat straszliwych wydarzeń, które szykują się w pałacu króla. Szczegółowo zostaje także opisany moment śmierci kobiety, zbliżającej się do bram pałacu i jej rozmowy z mieszkańcami Argos. Następuje krótkie streszczenie dramatu Agamemnon i opis zbrodni, której dokonała królowa. Na przykładzie dziejów Kasandry Stempowski próbuje udowodnić, że dramat jej osoby posiada wymiar uniwersalny i jest wciąż aktualnym, powtarzającym się składnikiem naszej współczesnej cywilizacji w kontekście panującego ludowładztwa. Kluczem do zrozumienia tej teorii jest zachowanie się obywateli Argos i ich stosunek do wieszczki.

W drugiej części eseju autor zauważa, że tradycja antyczna pozostawiła nam dwa rodzaje wróżb i przepowiedni: takie, które oparte są na wierze w nadprzyrodzone siły, które za niewielką opłatą są w stanie udzielić wskazówek i rad dotyczących przyszłości oraz takie, które mają charakter bardziej racjonalistyczny, a oparte są na trafnym odczytywaniu procesów natury i zrozumienia przyczynowo-skutkowości dotyczącej różnych, codziennych sytuacji. Te pierwsze wróżby były bardziej lubiane i praktykowane w świecie starożytnym. Te drugie dobrze sprawdzały się i sprawdzają w sprawach politycznych. Pisarz porusza także problem pozycji proroka w ustroju republikańskim. Jego role jest tym łatwiejsza, im otaczający go obywatele są bardziej niezdolni do samodzielnego przewidywania skutków własnych czynów. Tym samym jednak są mniej podatni na nakazy i zakazy proroka – pozostaje on więc w trudnym położeniu. Jego przewidywania są wiarygodne, ale posłuch wśród ludu niewystarczający by jej odpowiednio przekazać. Inaczej jest pod rządami dyktatorów, gdzie przewidywanie i poczucie klęski jest powszechne, więc prorok nie ma wówczas ludowi nic nowego do zaproponowania.

Stempowski próbuje następnie przeanalizować przydatność zdolności przewidywania w różnych okolicznościach dziejowych w historii świata. Jako przykład podaje okres wojny, w którym zdolność przewidywania stanowiła wręcz przeszkodę w karierze politycznej. Pomimo tego „prorocy zagłady” istnieli i jako jednego  z czołowych wymienia pisarz Szymona Askenazego, krótko opisując jego biografię i twórczość historyczno-dokumentalną. Co ciekawe, Jerzy Stempowski osobiście znał Askenazego i spotkał się z nim kilka razy.

Różnorakie typy proroctw w okresie międzywojennym odnajduje Stempowski w literaturze surrealistycznej m.in. u Ribemont-Dessaigne'a. Cześć tekstu autor poświęca proroctwu cywilizacyjnemu zasłyszanemu od Mahmuda Tarzy (afgańskiego polityka) w 1923 roku.

W podsumowaniu rozważań o zjawisku przewidywania i prorokowania Stempowski zauważa, że wszyscy obdarzeni tym darem i predyspozycjami byli postaciami raczej smutnymi i przygnębionymi z powodu samotności oraz bezsilności i nieużyteczności ich wiedzy. Stwierdza także, że tego typu uzdolnienia nie sprzyjają długowieczności – większość wymienionych przez niego nazwisk już nie żyje. Stempowski kończy swój esej refleksją w charakterze rady – jeśli Europa, zrujnowana przez wieki różnymi szaleństwami chce uniknąć cywilizacyjnej zagłady, jej mieszkańcy powinni nauczyć się lepiej przewidywać skutki swoich działań i nie lekceważyć tych, którzy potrafią to robić. Uwaga ta skierowana jest głownie do najmłodszych pokoleń.

Polecamy również:

  • Jerzy Stempowski, Esej dla Kassandry – opracowanie

    Jest to tytułowy esej zbioru pod wspólnym tytułem Eseje dla Kasandry wydanego w 1961 roku przez Jerzego Giedroycia w Instytucie Literackim w Paryżu. Na terenie Polski zbiór przez długi okres pozostawał niedostępny, a pojedyncze szkice znane były głównie z kilku opracowań historycznoliterackich. Więcej »

Komentarze (0)
Wynik działania 3 + 4 =
Ostatnio komentowane
nie wiem po co takie łatwe działanie
• 2025-02-04 15:03:23
W planie wydarzeń punkt 1 i 2 powinny być zamienione miejscami.
• 2025-01-29 19:30:27
Jest tu zawarte wiele niezbędnych oraz interesujących informacji o twórcy i artyście jakim...
• 2025-01-26 10:13:01
To ja ola
• 2025-01-20 14:10:30
bardzo się przyda na ściągi na kartkówki
• 2025-01-16 13:41:59