Geneza
Jest to tytułowy esej zbioru pod wspólnym tytułem Eseje dla Kasandry wydanego w 1961 roku przez Jerzego Giedroycia w Instytucie Literackim w Paryżu. Na terenie Polski zbiór przez długi okres pozostawał niedostępny, a pojedyncze szkice znane były głównie z kilku opracowań historycznoliterackich. Każdy z tekstów, Esej dla Kasandry, wykracza tematyką poza literaturę. Dotyka problemów życia codziennego, zagadnień społecznych i politycznych oraz związków między literaturą i ekonomią.
Przesłanie
Jerzy Stempowski przekonująco przestrzega społeczeństwo przed niezdolnością przewidywania katastrof o charakterze historycznym, a wręcz cywilizacyjnym. Przestroga ta dotyczy głównie krajów Zachodu. Autor zwraca się do Europejczyków, mieszkańców Azji i Amerykanów – podkreśla, że każda z tych nacji od dawna nie jest podatna na zabobony i przepowiednie. Ludzie skupili się raczej na racjonalnej i chłodnej ocenie i analizie rzeczywistości. Skupiają się na poprawności politycznej i światopoglądowej. W eseju Stempowski umieszcza pewien rodzaj przestrogi, aby powrócić do dobrej, rzetelnej praktyki prorokowania w wersji współczesnej, czyli takiej, które polegałaby na zdolności przewidywania skutków i konsekwencji swoich poczynań, zarówno na płaszczyźnie jednostkowej, prywatnej, jak i zbiorowej, o charakterze narodowym czy cywilizacyjnym.
Postać Kasandry
Osoba starożytnej wieszczki Kasandry ma kluczowe znaczenie dla kompozycji całego tekstu Stempowskiego. Jej dzieje są punktem wyjścia, p[pretekstem do rozważań autora o zdolności przewidywania następnych wypadków i wynikających z tego korzyściach. Jej historia zostaje dość szeroko opisana w pierwszej części eseju, ale pojawia się również na samym jego końcu, jako klamra, składnik spinający sens całego utworu. Napomina, że współczesne młode pokolenia powinny bardziej skupiać się na analizie rzeczywistości i wyciągać z niej wnioski, modyfikując nieco dar Kasandry, dostosowując go do warunków współczesnych.