Układ Sikorski-Majski - przyczyny, postanowienia, skutki

Pomiędzy rokiem 1939 a 1941 stosunki pomiędzy polskim rządem na uchodźstwie a ZSRR były chłodne i wrogie. Mimo formalnego braku wypowiedzenia wojny, ZSRR zagarnął bezprawnie tereny wschodnie II Rzeczpospolitej i był uważany za sojusznika Adolfa Hitlera. Stąd też wzajemna wrogość Polaków do ZSRR. Sytuacja zmieniła się jednak w czerwcu 1941 roku, kiedy III Rzesza napadła na ZSRR. Związek Radziecki stał się niespodziewanie sojusznikiem Aliantów w ich wojnie z Hitlerem. Nowa sytuacja wymagała niejako wypracowania nowego stanowiska.

Układ pomiędzy rządem londyńskim, a Związkiem Radzieckim został podpisany, dzięki mediacjom Wielkiej Brytanii, 30 lipca 1941  roku w Londynie. Regulował on najważniejsze sprawy dotyczące współpracy między walczącymi przeciw wspólnemu wrogowi krajami. Polska i Związek Radziecki wznawiały stosunki dyplomatyczne. Zaczęto też współpracę w celu pokonania Niemiec. ZSRR zobowiązywał się wypuścić ze swoich więzień i łagrów obywateli II Rzeczpospolitej, przetrzymywanych tam od 1939 roku. Oprócz tego z przetrzymywanych Polaków miała zostać sformowana polska armia. Polscy dyplomaci dopytywali się przy tym o oficerów straconych w 1940 roku w Katyniu, których los był jeszcze wtedy nieznany, otrzymywali jednak tylko wymijające odpowiedzi. Kwestia granic wschodnich została odłożona na późniejszy czas.

Układ Sikorski – Majski był ważny z punktu widzenia setek tysięcy Polaków w ZSRR, którzy mieli teraz szansę na wyrwanie się z piekła obozów. Istotnie wielu z nich skorzystało z niej, m.in. przechodząc na Zachód w Armii Andersa, bądź też później walcząc w szeregach LWP. Dla rządu londyńskiego dokument ten miał być jedynie przejściowym aktem, który później miałby być doprecyzowany kolejnymi ustaleniami. Działania te zostały jednak zatrzymane w roku 1943, po odkryciu grobów katyńskich i zerwaniu stosunków pomiędzy Polską i ZSRR. Stalin miał już własne plany co do kształtu powojennej Polski.