Rola propagandy w powstawaniu i funkcjonowaniu systemów totalitarnych

W dwudziestoleciu międzywojennym doszło do powstania nowych, niebezpiecznych i ekspansywnych ideologii, które dążyły do zbudowania nowego modelu państwa – ustroju totalitarnego. Totalitaryzm w swoich podstawach zakłada potrzebę całkowitej kontroli nad obywatelem, który ma być jedynie narzędziem wykonującym wolę władz. Mimo że pewne posłuszeństwo da się uzyskać dzięki odpowiedniemu aparatowi zastraszania i przymusu, równie ważne z punktu widzenia systemów totalitarnych jest „pranie mózgu” - intensywna, wielopoziomowa propaganda, która zmusza człowieka do wiary w ideały wyrażane przez państwa, często bez zbytniego ich rozważania.

Najczęściej systemy totalitarne rozpoczynały indoktrynację w bardzo młodym wieku. Służyć temu miały powszechne, obowiązkowe organizacje dziecięce i młodzieżowe, odgrywające dwojaką rolę. Po pierwsze, miały one przygotować dzieci do służby państwu, poza tym zaś ze względu na nacisk na sprawność fizyczną i kult siły przygotować je również do ciężkiej pracy. Oczywiście dbano również o to, by zajęcia były odpowiednio przygotowane i atrakcyjne dla młodych dzieci, tak by te traktowały pierwsze nauki fizyczne jak zabawę. Sztandarowym przykładem owego wychowania partyjnego są nazistowskie organizacje młodzieżowe, z Hitlerjugend na czele. Po stronie radzieckiej można wymienić komsomołców. Obie te organizacje zastąpiły i wyparły ruch harcerski.

Kolejnym ważnym elementem było przekonanie społeczeństwa o tym, że ich państwo jest dla nich najlepszą alternatywą. W tym celu ukazywano własne państwo jako ostoję spokoju i stabilizacji, przeciwstawianą chaosowi panującemu poza jego granicami. Było to zadanie szczególnie łatwe, jeżeli bierzemy pod uwagę, że w państwach totalitarnych przepływ informacji był kontrolowany przez państwo, które cenzurowało swoje złe wyniki i wyolbrzymiało problemy wrogów.

Wreszcie nadmienić należy o tym, że wszystkie niepowodzenia zrzucano na działalność różnorakich „wrogów” ustroju. Budowano tym samym w społeczeństwie nastrój nieufności i czujności. „Wróg państwowy” był zwykle doskonale zakamuflowany, udając przyjaciela potrafił zniweczyć owoce trudów „uczciwych” ludzi. Niezależnie od tego, czy w był to kułak (w ZSRR) czy Żyd, to jedynie jego wewnętrzna działalność powodowała fiasko przedsięwzięć podjętych przez państwo. Ubocznym skutkiem wiary w wewnętrznego wroga było utrudnienie tworzenia grup oporu i konspiracji.