Imperium Brytyjskie w XIX w.

Wielka Brytania przeżyła w XIX wieku okres największego rozkwitu i potęgi, tworząc największe w dziejach imperium. Od czasów wojen napoleońskich i pokonania Francji jej pozycja na morzu była nie do podważenia, morska potęga zaś pozwalała na zaangażowanie w ekspansję kolonialną.

Cechą szczególną brytyjskiego kolonializmu było wykorzystywanie w praktyce zasady „dziel i rządź”. W wielu miejscach Brytyjczycy unikali oficjalnej aneksji danego terytorium, w pełni zadowalając się realnym sprawowaniem władzy, czy to za pomocą garnizonów wojskowych, „doradców” ulokowanych w newralgicznych punktach czy ekonomiczną zależnością. Aby uniknąć buntów ludności miejscowej, często uciekano się do pomocy lokalnych elit, które zyskiwały na współpracy z Brytyjczykami. Dodatkowo, odmiennie traktowano również kolonie z dużą ilością białych osadników, które mogły liczyć na szeroką autonomię, a także status dominium – będący stanem pośrednim między faktyczną niepodległością, a byciu autonomiczną częścią imperium. System ten redukował do minimum nieuniknione napięcia i pozwalał na potężny rozwój imperium.

Jedną z najważniejszych brytyjskich kolonii w XIX wieku były Indie, podbijane stopniowo od XVIII wieku, przy dużej roli Kompanii Wschodnioindyjskiej. Ostatecznie Indie Brytyjskie zostały formalnie Cesarstwem (od 1877), którego cesarzami byli każdorazowo władcy brytyjscy. Faktyczną władzę w Indiach sprawował wicekról. Indie były jedną z najbogatszych kolonii brytyjskich, stąd też dbano o jej podporządkowanie metropolii. Brytyjska kolonizacja Azji obejmowała też Birmę, Cejlon, półwysep Malajski i wiele mniejszych jednostek terytorialnych. W czasie podboju Azji dochodziło do różnego rodzaju konfliktów dyplomatycznych z Rosją carską – była to jedna z przyczyn wsparcia przez Wielką Brytanię Turcji w czasie wojny krymskiej (1853 – 1856). W latach 1839 – 1860 doszło też do kilku konfliktów zbrojnych z Chinami, dotyczących handlu z Wielką Brytanią, zwłaszcza zaś dochodowej sprzedaży opium na terytorium Chin. Wojny opiumowe zakończyły się całkowitą klęską Chin, które były zmuszone do szeregu ustępstw handlowych i oddania Brytyjczykom Hong Kongu.

Równie wielkie sukcesy Imperium odniosło w Afryce. Już w pierwszej połowie wieku doszło do prawie całkowitego uzależnienia ekonomicznego Egiptu, w latach 80 zaś do jego wojskowej okupacji, na którą bezradnie patrzyła Turcja. Od roku 1899 wojska brytyjskie kontrolowały też Sudan, w wyniku udanej akcji stłumienia ogromnego powstania Mahdiego przeciwko władzy egipskiej. Oprócz tego Brytyjczycy posiadali w Afryce szereg innych kolonii, wśród których warto wymienić Nigerię, Rodezję i Ugandę. W latach 1880 -1881 i 1899 – 1902 Brytyjczycy przeprowadzili krwawy (i bardzo trudny ze względu na bohaterski opór) podbój Transwaldu i Oranii – dwóch znajdujących się na południu Afryki republik Burów – potomków białych kolonistów holenderskich.

Oprócz tego należy też wymienić wśród kolonii brytyjskich Australię, Nową Zelandię, Kanadę, jak również szereg ważnych wysp i archipelagów (Sumatra, Bahama, Bermudy, Cejlon i in.). W rezultacie tak szerokiego zasięgu, Imperium Brytyjskie było państwem, nad którym „nigdy nie zachodzi Słońce”.