Wojny opiumowe w Chinach - przyczyny, skutki, uczestnicy

Na początku XIX wieku dla wszystkich polityków europejskich stało się jasne, że Cesarstwo Chińskie, jedno z najstarszych państw na świecie, nie ma żadnych szans na oparcie się europejskiej dominacji na świecie. Chiny, będące we wcześniejszych wiekach kolebką wynalazczości i rozwoju, przeżywały w tym czasie bardzo długi okres stagnacji, powiązany z osłabieniem władzy centralnej i rozkładowi administracyjnemu. Z tego też powodu osłabione państwo chińskie stawało się z każdym rokiem dogodnym celem dla ekspansji europejskich potęg kolonialnych, w odróżnieniu od Afryki jednak, prowadzonej głównie przez podporządkowanie handlowe kraju.

Jednym z kluczowych towarów eksportowych, które Europejczycy sprowadzali do Chin było opium, substancja o działaniu przeciwbólowym i uspokajającym, ale także narkotycznym, w dodatku uzależniająca. Władze chińskie starały się ograniczyć zarówno handel opium, jak i w ogóle handel z Europejczykami, co powodowało napięcia międzynarodowe. Ostatecznie miarka przebrała się, kiedy z polecenia cesarza chińscy urzędnicy przystąpili w roku 1839 do zajmowania angielskich faktorii handlowych i niszczenia znajdujących się w nich składów opium. Reakcją Wielkiej Brytanii było wysłanie do Chin korpusu ekspedycyjnego, wspieranego przez silną flotę. Cesarstwo chińskie boleśnie przekonało się o przewadze technologicznej przeciwnika, który to w zasadzie spacyfikował wybrzeża chińskie. Chińska flota została praktycznie rozbita przez brytyjskie okręty wojenne, a brytyjskie wojska wylądowały w chińskich portach. Chiński cesarz nie miał już wyboru i musiał zaakceptować podpisanie traktatu nankińskiego (1842), gdzie zgadzał się na ogromne ustępstwa względem europejskich kompanii handlowych. Chiny oddawały też Brytyjczykom Hongkong.

Do kolejnej wojny opiumowej doszło w roku 1856, oficjalnie w wyniku incydentu dyplomatycznego spowodowanego zajęciem przez Chiny statku formalnie pływającego pod brytyjską banderą. Należy jednak pamiętać, że przyczyny wojny sięgały znacznie głębiej. Jej głównymi powodami były dążenia Brytyjczyków do zwiększenia swoich przywilejów handlowych i gospodarczych z traktatu nankińskiego, przed czym zaciekle bronił się chiński cesarz. Do nowej wojny przyłączyła się również Francja, wspierając Wielką Brytanię. Wojna podzielona była na dwa etapy, 1856 – 1858 i 1859 -1860, przedzielone traktatem w Tiencin w 1858 roku. W pierwszej fazie wojny chińskie wojska ponosiły klęskę za klęską, co zmusiło cesarza do zawarcia pokoju. Wkrótce po jego podpisaniu jednak doszło do zmian we władzy, w wyniku których chińskie wojska uderzyły ponownie na Europejczyków. Wynikiem drugiego etapu wojny było spalenie i złupienie letniego pałacu cesarskiego w Pekinie, jak również ogromne zwycięstwa militarne Chińczyków.

Ostatecznym pokojem był traktat w Pekinie w roku 1860. Chiny musiały się pogodzić z dominacją kupców europejskich, legalizowały handel opium, zapłaciły ogromną kontrybucję, zgadzały się na działalność misjonarską i dyplomatyczną państw europejskich. Również Rosja otrzymała, mimo braku udziału w wojnie, tereny sporne na lewym brzegu Amuru. Od tego momentu datuje się początek europejskiej kontroli nad Chinami, które przestały praktycznie być niezależnym państwem.