Ekspansja kolonialna państw europejskich w XIX w. - kolonialny podział świata

Wiek XIX nie jest okresem narodzin idei kolonializmu, niewątpliwie jednak właśnie to stulecie było okresem, w którym państwa europejskie poświęcały temu problemowi najwięcej uwagi i wysiłku. Posiadanie kolonii i panowanie metropolii europejskich nad ogromnymi połaciami świata było traktowane nie tylko jako potencjalne źródło dochodu, ale także element państwowego prestiżu, symbol potęgi i bogactwa. Stąd też wyścig najważniejszych potęg, dążących do zajęcia ostatnich „wolnych” terenów Azji i Afryki.

W XIX wieku doszło do ostatecznego załamania się dwóch dawnych imperiów kolonialnych, jakimi były Hiszpania i Portugalia. Państwa te znajdowały się już od dłuższego czasu w głębokim kryzysie, widocznym zwłaszcza w Hiszpanii. Słabość władzy centralnej doprowadzała do odrywania się kolejnych kolonii – w ten sposób w pierwszej połowie XIX wieku niepodległość ogłosiły prawie wszystkie kolonie w Ameryce Południowej. Nieliczne resztki dawnych posiadłości były stopniowo wyprzedawane, jak postąpiła na przykład Hiszpania ze swoimi terenami leżącymi na granicy z USA, sprzedając temu państwu Florydę. Również Holandia utraciła na znaczeniu i przestała liczyć się jako potęga kolonialna. Skomplikowany jest przypadek Belgii. Posiadała ona bowiem stosunkowo duże terytorium w Afryce (Kongo), którego jednak nie potrafiła efektywnie wykorzystywać. Chwiejna i okrutna administracja belgijska doprowadzała do buntów ludności i ogólnego chaosu panującego w tym rejonie Afryki.

Inna była z kolei sytuacja Francji. Państwo to jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku nie było zainteresowane utrzymywaniem dużego imperium kolonialnego, znacznie zresztą uszczuplonego po nieudanych XVIII – wiecznych wojnach. W 1803 roku na przykład Francja sprzedała Stanom Zjednoczonym terytorium Luizjany. Jednakże od drugiej połowy XIX wieku widać we Francji zjawisko odwrotne – dążenie do zdobycia nowych terytoriów, tym razem jednakże na obszarze Afryki i Azji. Już wkrótce rozpoczęła się ekspansja francuska na tereny Afryki i Azji, zakończona m.in. zajęciem przez nie Wietnamu.

Imperium Brytyjskie już od dawna było uważane za najsilniejszą potęgę kolonialną. Nie inaczej było i w XIX wieku, kiedy to państwo to stało się hegemonem światowym, swoją pozycją odpowiadając roli współczesnego USA na arenie międzynarodowej. Rozwój kolonialny spowodował wchłonięcie ogromnych połaci Afryki, jak również Indii, nazywanych „perłą Korony Brytyjskiej”. Jednocześnie daje się zauważyć proces zmiany podejścia do kolonii zamieszkałych głównie przez białych (Kanada, Australia), które stopniowo zyskiwały większe swobody niż kolonie „kolorowe”. Anglicy kontrolowali również handlowo Chiny, nie będące jednak ich oficjalną kolonią. O te tereny trwała cały czas zacięta walka dyplomatyczno – handlowa.

Rosja carska była zainteresowana ekspansją na terytorium Azji, zwłaszcza zaś kolonizowaniem Syberii i zajęciem terytoriów chińskich. O ile pierwszy z tych celów został zrealizowany w znacznej mierze – Rosja założyła potężną sieć osad syberyjskich, ciągnących się aż do Pacyfiku – to podbój Chin spotkał się z oporem  innych potęg. Krótkie panowanie Rosji nad Mandżurią i Koreą zostało zniweczone przez przegraną w wojnie rosyjsko – japońskiej 1904 – 1905.

Należy wreszcie wspomnieć o dwóch młodych, ale bardzo ambitnych państwach, jakimi były Niemcy i Włochy. Oba te kraje przyłączyły się do wyścigu kolonialnego bardzo późno, szukając jeszcze niezajętych terenów. W wyniku ostrej rywalizacji Niemcom udało się zająć pewne terytoria afrykańskie na wschodzie i zachodzie tego kontynentu (tzw. Niemiecka Afryka Wschodnia i Południowo – Zachodnia, Togo, Kamerun), a także nieliczne wyspy na terytorium Pacyfiku, zaś Włochom część Somalii i, po wojnie z Turcją w roku 1911, Trypolitanię. Praktycznie cały obszar świata został podzielony między państwa europejskie.