W roku 1518 król Zygmunt I Stary ożenił się po raz drugi, z kobietą młodszą od siebie o 27 lat – Boną z mediolańskich Sforzów. Mówiło się wówczas, że wszyscy członkowie rodu Sforzów, bez różnicy na płeć, lubią przede wszystkim władzę, intrygi, tworzenie klik i stronnictw.
Nie inna była nowa królowa Bona, która najwyższe stanowiska chciała powierzać tylko swoim zausznikom oraz protegowanym. Ówcześnie największymi poplecznikami Bony byli Piotr Kmita, Andrzej Krzycki i Piotr Gamrat. Wszyscy oni zawdzięczali jej swoje urzędy i byli w pewnym stopniu od niej zależni – tworzyli tzw. triumwirat. Ponadto królowej w jej dążeniach udało się również uzyskać prawo stanowiące o obsadzie piętnastu beneficjów kościelnych, od ówczesnego biskupa Rzymu – Leona X.
Bona rozciągnęła swoje wpływy także na osobę swojego męża, który na ogół miał jej stale ulegać. To właśnie od niej wychodziły liczne projekty, koncepcje oraz inicjatywy. Pod naciskiem Bony pierwszy i zarazem jedyny raz w historii Polski dokonano w roku 1530 elekcji następcy tronu jeszcze za życia króla. Elektem został wówczas jedyny syn Bony Sforzy i Zygmunta I Starego, ostatni z Jagiellonów na tronie polskim – Zygmunt II August.
W swoich działaniach Bona dążyła w pierwszej kolejności do zgromadzenia jak największej ilości środków finansowych. W nich właśnie widziała podstawę do wzmocnienia władzy królewskiej oraz główny czynniki wspomagający realizacje planów politycznych. Królowa zajmowała się przy tym m. in. skupowaniem dóbr królewskich oraz zachęcała do wydania ustawy o rewindykacji posiadłości królewskich. W skutek tych działań powstał program tzw. egzekucji dóbr.
Pomimo, iż Bona Sforza pochodziła z odmiennej kultury, w dziejach Rzeczpospolitej zapisała się jako mecenas sztuki oraz literatury polskiej. Wspierała również wyjazdy młodych Polaków na studia za granice. Dodatkowo za jej właśnie sprawą, w Polsce rozpowszechniły się wcześniej nieznane warzywa jak m. in. – brokuły, szpinak, pomidory, kalafior czy też marchew. Poza tym pojawiły się makarony oraz przyprawy korzenne.
W kwestiach polityki zagranicznej w odniesieniu do Bony, podkreśla się zazwyczaj fakt jej niechęci do Habsburgów. W jej własnych planach i ambicjach politycznych dążyła do zawiązania przeciwko nim sojuszu polsko – francuskiego. W momencie, kiedy nie udało jej się osobiście osiągnąć tego celu liczyła, iż uda się to jej synowi, w którym widziała kontynuatora swoich projektów.
Bona Sforza – Życiorys
Bona urodziła się w Vigevano 2 lutego w roku 1494. Wywodziła się ze starego i wpływowego rodu książąt Mediolanu – Sforzów. Jej ojcem był panujący jako książę Mediolanu w latach 1476 – 1494 Gian Galeazzo Sforza. Matką natomiast była księżna pochodząca z hiszpańskiego rodu Trastamara, córka króla Neapolu Alfonsa II – Izabela Aragońska.
Po śmierci ojca wraz z matką wyjechała do Bari. Bona już od najmłodszych lat zdobywała staranne wykształcenie. Na jej wychowaniem czuwali jedni z najwybitniejszych ówczesnych włoskich nauczycieli, w tym m. in. Crisostomo Colonna. Przyszła królowa Polski posiadła wiedzę z zakresu historii, prawa oraz administracji i teologii.
Po śmierci pierwszej żony króla polskiego Zygmunta I Starego, dzięki wsparciu Habsburgów doszło do zawarcia małżeństwa z Boną Sforzą. Koronacja oraz ślub miały miejsce w Krakowie 18 kwietnia w roku 1518. Tytulatura królowej – „Bona, z Bożej łaski królowa Polski, wielka księżna Litwy, księżna Bari i Rossano, pani Rusi, Prus, Mazowsza itd”.
Po śmierci Zygmunta Starego, Bona wraz z córkami przeniosła się na Mazowsze gdzie przebywała 8 lat. W roku 1556 wyjechała ostatecznie z Polski z powrotem do Barii, przy czym przed tym wydarzeniem zrzekła się dóbr ziemskich, które posiadała w Polsce. Zaledwie rok po przybyciu do Bari, z inicjatywy Habsburgów została otruta przez swojego dworzanina – Jana Wawrzyńca Pappacodę.
