Bitwa pod Połtawą (1709) - opis, znaczenie

Wielka Wojna Północna miała być w założeniach rozpoczynających ją państw szybkim podziałem łupów po pokonaniu osłabionego państwa szwedzkiego. Stało się jednak inaczej - okazało się, że szwedzki władca, Karol XII,  był utalentowanym dowódcą, potrafiącym radzić sobie z wielokrotnie liczniejszym przeciwnikiem. W następstwie kolejnych kampanii, do roku 1706 pokonał wszystkich członków Ligii Pólnocnej, oprócz Rosji.

Władca szwedzki zaplanował początek swojej kampanii przeciwko państwu carów na rok 1707. Jego głównym celem było rozbicie wojsk rosyjskich w walnej bitwie, potem zaś marsz na Moskwę i zajęcie jej. Karol XII liczył też na swojego sojusznika- Stanisława Leszczyńskiego, osadzonego przez niego na tronie polskim.

Działania wojenne nie przebiegały jednak dokładnie tak, jak chciał tego król szwedzki. Armia rosyjska  w ciągu kilku ostatnich lat przeszła znaczne reformy, z inicjatywy Piotra I Wielkiego. Była ona lepiej uzbrojona i wyszkolona, stanowiła znacznie groźniejszą siłę, niż w latach 1700-1701. W dodatku Rosjanie unikali walnej bitwy, wycofując się w głąb własnego kraju. Piotr Wielki zdawał sobie sprawę z głównych trudności szwedzkich, jakimi było dostarczanie zaopatrzenia dla wielotysięcznej armii.

Wobec niemożności doprowadzenia do oczekiwanej bitwy, Karol XII zwrócił się w 1708 na Ukrainę, ku nowej, dosyć obiecującej ofercie sojuszu, pochodzącej od kozackiego hetmana, Iwana Mazepy. Oferował on, w zamian za pomoc w utworzeniu niezależnego, kozackiego państwa, wspólną walkę przeciw Rosji. Okazało się jednak, że władza Mazepy na Ukrainie jest słabsza, niż on sam twierdził, a pomoc zarówno Kozaków, jak i Polaków jest niewielka. Na domiar złego szwedzki korpus pod dowództwem Adama Lewenhaupta, mający połączyć się z siłami Karola XII i dostarczyć im zaopatrzenie, został przez Rosjan rozbity w bitwie pod Leśną (9.10.1708).

Władca szwedzki mimo wszystko starał się kontynuować swoją kampanię. W tym celu postanowił zdobyć Połtawę, miasto mogące posłużyć za tymczasową bazę operacyjną. W czasie oblężenia tego miasta armia szwedzka jeszcze bardziej stopniała. W tym momencie pod Połtawę przybyła armia rosyjska, znacznie liczniejsza i silniejsza (27.06.1709)

Król szwedzki nie dowodził osobiście bitwą (z powodu choroby),  powierzając wykonanie planu swoim dowódcom. Ambitna próba ataku na całej linii okazała się zbyt trudna do wykonania dla zmęczonych wojsk szwedzkich. Mimo pewnych sukcesów ostatecznie armia szwedzka została rozbita. Karol XII wraz z grupą doradców i popleczników był zmuszony uciekać z pola bitwy, wkrótce zaś znalazł schronienie w Turcji. Resztki jego armii niebawem skapitulowały.

Bitwa pod Połtawą stanowiła punkt zwrotny w całej wojnie. Od tego momentu starzy wrogowie Szwecji po kolei przyłączali się ponownie do wojny, atakując na wielu frontach. Nieobecność Karola XII (wrócił on do Szwecji dopiero w 1714 roku) tylko pogłębiała chaos. Szwecja przestała być zdolna do wojny, a jej pozycja jako mocarstwa definitywnie się skończyła. Mimo że droga do pokoju w Nystadt była jeszcze daleka (1721), Połtawa była początkiem końca. Dla obydwu krajów zaś stała się znanym i szeroko rozumianym symbolem pewnej epoki.