Działalność człowieka przyczynia się do wielu zmian przyrody ożywionej. Do najbardziej niekorzystnych należą: pustynnienie i stepowienie oraz wylesianie.
Pustynnienie (desertyfikacja) to proces poszerzania się pustyń. Proces ten zachodzi w obszarach suchych i półsuchych bezpośrednio sąsiadujących z pustyniami (problem dotyczy kilkudziesięciu krajów i około miliarda ludzi). Szacuje się, że powierzchnia pustyń wzrasta rocznie o około 6 mln hektarów (nieco mniej niż powierzchnia Litwy). Jednym z regionów najbardziej narażonych na pustynnienie jest leżący na południe od Sahary Sahel. Zjawisko to wiąże się ze wzrastającą presją na środowisko wynikająca z eksplozji demograficznej.
Główne przyczyny tego zjawiska to:
- nadmierne zużycie wód powierzchniowych i podziemnych powodujące wysychania naturalnych zbiorników wodnych (np. Jez. Czad) oraz obniżenie się poziomu wód gruntowych,
- nadmierny rozrost stad (bydła, kóz i wielbłądów) powodujące przepasienie pastwisk,
- wypalanie sawanny (traw) i karczowanie zadrzewień i pojedynczych drzew, wynikające z zapotrzebowania na tereny rolnicze oraz z zapotrzebowania na drewno (główne paliwo),
- porzucanie tradycyjnych technik uprawy oraz wprowadzanie upraw nieodpowiednich dla stosowanego systemu nawadniania związane z wprowadzaniem rolnictwa towarowego (m.in. zaorywanie suchych stepów).
Skutkiem pustynnienia gruntów może być: zmniejszenie powierzchni gruntów rolniczych, przyspieszenie erozji wietrznej gleb (badlandy), występowanie burz pyłowych, wzrost zasolenia gleb, znikanie naturalnych ekosystemów, klęski głodu i konieczność emigracji.
Niekorzystne skutki pustynnienia potęgowane są w Sahelu okresowo powtarzającymi się klęskami suszy.
 |
| Nielegalne wypalanie lasów na Madagaskarze (2010); autor: Diorit (25.09.2010), źródło: wikipedia.org |
Wylesianie (deforestacja) to proces zmniejszania się powierzchni terenów leśnych zazwyczaj na skutek antropopresji. Główna przyczyna współczesnych wylesień to pozyskiwanie gruntów pod uprawę i pastwiska. Ten drugi czynnik obserwujemy zwłaszcza w Amazonii, gdzie powstają również plantacje soi, eksportowanej do USA, gdzie wykorzystuje się ją do produkcji biopaliw. W Azji Południowo-Wschodniej głównym czynnikiem są przesiedlenia rolniczej ludności przeludnionej Jawy na porośnięte wilgotnym lasem równikowym Sumatrę i Borneo. Również naturalne prymitywne rolnictwo żarowe może nasilać wylesianie. Prymitywni rolnicy po wyjałowieniu gleby porzucali używane grunty, na które powtórnie wkraczał las. Współcześnie w związku ze wzrostem liczby ludności również tych rolników tradycyjnych zdarza się, że powracają oni na obszar niegdyś wylesiony zanim las i pokrywa glebowa właściwie się odtworzą. Mniejsze znaczenie dla wylesień niż presja rolnictwa ma pozyskiwanie drewna na opał (głównie przez ludność rozwijających się krajów Azji i Afryki) oraz jako surowca dla przemysłu i budownictwa (wycinanie dużych połaci lasów borealnych np. w Kanadzie, czy też pojedynczych cennych drzew w lasach równikowych).
Najbardziej znanym obszarem, gdzie obserwujemy współcześnie wylesianie jest Nizina Amazonki. Nasiliła się ona w latach 70-tych po wybudowaniu Drogi Trans-amazońskiej, która umożliwiła gospodarczą eksplorację brazylijskiego interioru. Od tego okresu obszar pierwotnych lasów amazońskich skurczył się o około 20% - z ponad 4 mln km2 do około 3,54 mln km2.
Skutkami wylesiania (zwłaszcza wycinania wilgotnych lasów równikowych) jest:
- zaburzenie obiegu wody w skali regionalnej (rośliny ją magazynowały), w tym obniżenie się zwierciadła wody gruntowej i większa częstość susz,
- nasilenie efektu szklarniowego (pobierają mniej dwutlenku węgla z atmosfery),
- mniejsza globalna produkcja tlenu (zielone płuca Ziemi),
- nasilenie erozji wodnej gleby (oraz częstsze osuwiska i katastrofalne spływy błotne)
oraz niszczenie środowiska życia wielu gatunków roślin i zwierząt - wiele z nich wyginęło i wyginie w najbliższej przyszłości (wiele nie znanych nauce).
W przeszłości (od Starożytności do XIX wieku) wylesieniu uległy olbrzymie obszary Chin, Europy (naturalną formacją roślinną większości Europy jest właśnie las) i Ameryki Północnej. Wiązało się to przede wszystkim z ekspansją rolnictwa. Ponadto drewno pozyskiwano do produkcji węgla drzewnego, który był głównym paliwem w hutnictwie oraz do produkcji statków (zwłaszcza w Europie i Ameryce w okresie od XVI do XIX wieku). Od końca XIX wieku w Europie zaczęto zalesiać mniej żyzne obszary. Problemem stał się jednak zły stan zdrowotny lasów spowodowany zanieczyszczeniem powietrza i kwaśnymi deszczami.