Alkiny to węglowodory nienasycone, zawierające jedno potrójne wiązanie węgiel-węgiel. Podobnie jak alkeny, alkiny tworzą szereg homologiczny, w którym najprostszy ze związków to acetylen (etyn) zawierający 2 atomy węgla. Wzory sumaryczne kolejnych elementów szeregu – łańcuchowych alkinów zawierających jedno wiązanie potrójne można opisać ogólnym wzorem \(C_nH_{2n-2\).
Alkiny - właściwości
Właściwości fizyczne alkinów są podobne do alkanów i alkenów, podobnie też zmienia się ich stan skupienia. Alkiny również mają niepolarny charakter i nie mieszają się z wodą. Pod względem reaktywności chemicznej, alkiny zachowują się podobnie do alkenów, jednak istnieją pewne różnice (np. alkiny mogą dwukrotnie ulegać addycji elektrofilowej, lub tylko częściowemu uwodornieniu), a także reakcje, którym nie ulegają alkeny. Ze względu na strukturę wiązania potrójnego węgiel-węgiel (przy atomach węgla związanych potrójnym wiązaniem może się znajdować tylko po jednym podstawniku), alkiny nie wykazują izomerii przestrzennej E/Z tak jak alkeny. Atomy węgla biorące udział w wiązaniu potrójnym mają hybrydyzację sp, co decyduje o liniowym kształcie tego fragmentu cząsteczki.
Alkiny - nazewnictwo
Alkiny nazywamy podobnie, jak alkany i alkeny. Do rdzenia określającego liczbę atomów w cząsteczce dodajemy końcówkę –in lub –yn świadczącą o obecności wiązania potrójnego w cząsteczce. Dodajemy też liczbę określającą położenie wiązania potrójnego (numer jego początkowego atomu), na początku nazwy, lub pomiędzy rdzeniem a końcówką. Na przykład, związek HC≡CCH2CH3 to but-1-yn lub 1-butyn (ma 4 atomy węgla w łańcuchu, wiązanie potrójne jest przy pierwszym z atomów). Związki zawierające większą liczbę wiązań potrójnych nazywamy podobnie jak wielonienasycone alkeny (dieny, trieny itd.), czyli związek HC≡CC≡CH to 1,3-butadiyn (zawiera 4 atomy węgla i 2 wiązania potrójne, przy 1-szym i 3-cim atomie węgla).
Alkiny - wzory strukturalne
Wzory strukturalne trzech najprostszych alkinów - etynu, propynu i butynu, przedstawiono na schemacie poniżej.
Alkiny - zadania
- Ile atomów wodoru w cząsteczce będzie miał łańcuchowy alkin z jednym wiązaniem potrójnym, zawierający 6 atomów węgla?
- Który związek ma więcej izomerów, butadien, czy butadiyn? Uzasadnij.
- Czy związek o wzorze sumarycznym \(C_7H_{14}\) może być alkinem?