Zanieczyszczeniami gleby są substancje chemiczne oraz mikroorganizmy, których obecność powoduje zmiany właściwości fizycznych, chemicznych oraz biologicznych gleby, co prowadzi do zmniejszenia urodzajności gleb, czyli ich wartości użytkowej. Do pogorszenia się kondycji i jakości gleby prowadzi też nadmierna eksploatacja i niewłaściwe jej użytkowanie przez rolników.
Główne zanieczyszczenia gleby:
• związki organiczne: środki ochrony roślin, detergenty, związki ropopochodne;
• sole związków nieorganicznych: azotany, siarczany, chlorki;
• metale ciężkie: ołów, miedź, rtęć, kadm, arsen;
• drobnoustroje chorobotwórcze;
Źródła zanieczyszczeń gleby i czynniki wpływające na jej degradację:
1. ścieki komunalne (zawierają detergenty i drobnoustroje chorobotwórcze);
2. ścieki z zakładów przemysłowych (zawierają głównie metale ciężkie i sole);
3. pyły i gazy emitowane przez zakłady przemysłowe, gospodarstwa domowe i środki transportu (głownie związki ołowiu), które dostają się do gleby wraz z deszczem lub opadają na ziemię jako depozycja sucha (głównie związki siarki, azotu i węgla);
4. związki ropopochodne (przemysł górniczy, transport, mechanizacja rolnictwa);
5. nieracjonalne wykorzystanie gleby w rolnictwie i hodowli zwierząt:
• stosowanie w rolnictwie zbyt dużej ilości nawozów sztucznych (głównie azotowych i fosforowych) i środków ochrony roślin (pestycydów);
• monokultury prowadzące do spadku urodzajności gleby (zmęczenie gleby);
• nieumiejętna melioracja prowadzi do wysuszenia gleby;
• niewłaściwe wykorzystanie stoków pod uprawy i zbyt intensywne wypasanie zwierząt prowadzi do erozji gleby (wymywanie przez wodę lub porywanie przez wiatr powierzchniowych warstw gleby);
6. niszczenie urodzajnych gleb przez budowę zakładów przemysłowych, dróg, lini kolejowych i osiedli mieszkaniowych;
7. posypywanie solą dróg zimą prowadzi do zasolenia gleby;