Bezczaszkowce to zwierzęta o prostej budowie, których postacie dorosłe posiadają wszystkie cechy charakterystyczne dla typu strunowców. Zamieszkują płycizny ciepłych mórz. Ich najbardziej typowym przedstawicielem jest lancetnik.
Cechy charakterystyczne bezczaszkowców:
• struna grzbietowa ciągnąca się przez cale ciało pełni rolę szkieletu wewnętrznego;
• cewka nerwowa leżąca pod struną grzbietową;
• gardziel poprzebijana szczelinami skrzelowymi;
• metameria w budowie części narządów wewnętrznych (ułożenie mięśni, narządów wydalniczych, rozrodczych oraz części naczyń krwionośnych);
• układ krwionośny zamknięty pozbawiony serca;
• układ wydalniczy typu protonefrydialnego;
• brak czaszki (bezczaszkowce), kończyn i oczu;
• dwuboczna symetria, opływowy kształt ciała;
Budowa lancetnika
Lancetnik żyje w pełnosłonych morzach u brzegów Europy, najczęściej jest zagrzebany w piasku. Ma niewielkie (6cm), bocznie spłaszczone ciało zwężone na końcach (kształtem przypomina lancet). Wzdłuż ciała lancetnika ciągnie się fałd skórny pełniący funkcję płetwy grzbietowej, odbytowej i płetw parzystych. Lancetnik nie posiada oczu a jego głowa jest słabo wykształcona, otwór gębowy otoczony jest wieńcem czułków. Lancetnik porusza się dzięki wyginaniu ciała na boki oraz ruchom „płetw”.
 |
|
Lancetnik (Branchiostoma lanceolatum)/Hans Hillewaert(1997)/commons.wikimedia.org |
Powłoki ciała
Ciało lancetnika pokryte jest jednowarstwowym nabłonkiem, pod którym leży warstwa tkanki łącznej. Ze względu na brak barwników przez powłoki ciała prześwitują mięśnie i położone głębiej gonady.
Układ mięśniowy tworzą metamerycznie ułożone miomery (segmenty mięśniowe) poprzedzielane mioseptami (przegrodami łącznotkankowymi). Układ mięśni wykazuje asymetrię (przesunięcie miomerów prawej strony względem lewej strony).
Gardziel
Gardziel jest wspólną częścią układu pokarmowego i oddechowego. Poprzebijana szczelinami skrzelowymi (180 par szpar) – ma postać kosza skrzelowego otoczonego jamą okołoskrzelową.
Układ pokarmowy
Dzięki ruchom rzęsek nabłonka woda wraz z cząstkami pokarmowymi dostaje się przez otwór gębowy do gardzieli. Tutaj pokarm zostaje odcedzony z nadmiaru wody. Na dnie gardzieli w orzęsionej rynience, czyli endostylu cząstki pokarmu zostają zlepione i przekazane przez krótki przełyk do jelita. Tutaj odbywa się trawienie (przy udziale enzymów wydzielanych przez uchyłek wątrobowy) i wchłanianie pokarmu (w tylnej części jelita). Niestrawione resztki są usuwane przez otwór odbytowy, który znajduje się po brzusznej stronie ciała.
Układ oddechowy
Woda przez otwór gębowy przepływa do gardzieli, a stąd przez szczeliny skrzelowe do jamy okołoskrzelowej. Wymiana gazowa zachodzi na silnie ukrwionych łukach skrzelowych kosza skrzelowego. Z jamy okołogardzielowej woda przedostaje się na zewnątrz ciała otworem atrialnym znajdującym się po brzusznej stronie ciała (przed otworem odbytowym).
Układ krwionośny
Układ krwionośny jest zamknięty. Brak w nim serca. Jego rolę pełnią tętnice biegnące pod endostylem i tętnice skrzelowe.
Układ wydalniczy
Układ wydalniczy składa się z zespołów narządów typu protonefrydialnego ułożonych metamerycznie w ścianie gardzieli. Każdy zespół składa się z ślepo zakończonego kanalika i otoczonych naczyniami krwionośnymi komórek płomykowych. Metabolity przenikają z naczyń do komórek płomykowych, a następnie kanalikami wędrują do jamy okołoskrzelowej, skąd wraz z wodą usuwane są na zewnątrz ciała.
Układ nerwowy
Układ nerwowy tworzy cewka nerwowa leżącej nad struną grzbietową. Ma ona postać cienkiej rurki z centralnym kanalikiem. Cewka rozszerz się w swej przedniej części w pęcherzyk mózgowy (nie jest to jednak typowy mózg). W skład układu nerwowego wchodzą też nerwy czuciowe i ruchowe, które segmentalnie odchodzą od cewki nerwowej. Narządy zmysłu występują w postaci fotoreceptorów (oczka Hessego, będące skupieniem komórek światłoczułych), chemoreceptorów i narządów zmysłu dotyku (zlokalizowanych na czułkach wokół otworu gębowego).
Lancetnik jest organizmem rozdzielnopłciowym. Gonady (26-30 par woreczkowatych gruczołów) znajdują się w dolnej części ściany gardzieli. Ponieważ nie maja przewodów wyprowadzających gamety wydostają się na zewnątrz w wyniku pęknięcia ich ścian. Do zapłodnienia dochodzi w wodzie (zapłodnienie zewnętrzne). Z jaja wylęga się larwa o asymetrycznej budowie.