Monarchia stanowa jest jednym z rodzajów ustrojów politycznych, który rozprzestrzenił się w Europie pod koniec epoki średniowiecza.
Monarchia stanowa - cechy
Cechą charakterystyczną tego ustroju było podzielenie społeczeństwa na kilka różnych stanów, wyróżniających się odmiennym znaczeniem i przywilejami. Istotną kwestią w ustroju monarchii stanowej było również ograniczenie władzy monarchy na rzecz stanów, które zdobyły możliwość uczestnictwa w polityce poprzez różne formy reprezentacji (np. samorząd lub uczestnictwo w parlamencie). Wyróżnione stany, z których zdaniem musiał się liczyć monarcha to: szlachta, duchowieństwo i mieszczaństwo. W trakcie rozwoju monarchii stanowej poszczególne stany zyskiwały zróżnicowane przywileje, w Polsce dominowały przywileje dla szlachty, kosztem pozostałych stanów (tj. duchowieństwa i mieszczaństwa).
Uznaje się, iż w Polsce monarchia stanowa trwała od XIV wieku (koronacja Władysława Łokietka po rozbiciu dzielnicowym) aż po wiek XVIII, czyli do utraty niepodległości. Jest to dość wyjątkowe w skali europejskiej, ponieważ w pozostałych krajach (dobrym przykładem jest tutaj Francja) monarchia stanowa trwała dość krótki czas i przeobrażała się w monarchię absolutną, z minimalną rolą pozostałych stanów.
Polską monarchię stanową pośród innych krajów wyróżnia jednak nie tylko sam okres jest występowania jako ustroju, ale także stosowane mechanizmy. Chodzi przede wszystkim o reprezentację stanu szlacheckiego – w Polsce było brak jednolitego organu ustawodawczego, ale wyróżniono kilka różnych form uczestnictwa w rządach. Były to różnego rodzaju zjazdy, sejmiki oraz sejm walny.
Warto wiedzieć, że w trakcie monarchii stanowej w Polsce szlachta uzyskała bardzo wiele przywilejów królewskich, które wyraźnie wzmocniły jej pozycję w państwie i determinowały późniejszą ewolucję ustroju kraju w kierunku władzy elekcyjnej i bardzo dużego osłabienia władzy i znaczenia monarchy.