Jerzy Grotowski (Teatr 13 Rzędów, Teatr Laboratorium) - opracowanie

Jerzy Grotowski objął kierownictwo nad Teatrem 13 Rzędów w 1957 roku. Prowadził go wraz z Ludwikiem Flaszenem, a w 1959 roku przekształcił w Teatr Laboratorium 13 Rzędów. Był to okres przygotowania do późniejszej, eksperymentalnej twórczości Grotowskiego. W tym okresie zostały wystawione takie sztuki, jak „Orfeusz” Cocteau, „Dziady” Mickiewicza czy „Kordian” Słowackiego. W 1965 roku teatr został przeniesiony z Opola do Wrocławia i przekształcony w Teatr Laboratorium.

Głównym celem nowego przedsięwzięcia stało się doskonalenie gry aktorskiej. Podstawą metodyczną miała tu koncepcja teatru ubogiego, zawarta w manifeście „Ku teatrowi ubogiemu”. Grotowski uważał, że dzięki tej idei teatr może zachować niezależność od wpływów zewnętrznych. Chodziło tu o zredukowanie składników inscenizacji jedynie do osoby aktora, czyli odrzucenie innych elementów zakłócających przekaz dzieła: muzyki, scenografii, kostiumów i charakteryzacji.

Ponadto granica pomiędzy aktorem a widzem została zniesiona – scena była jednocześnie widownią. W projektowaniu przestrzeni (za każdym razem innej) pomagał Grotowskiemu Jerzy Gurawski. Nie chodziło tu bowiem o proste przeniesienie krzeseł publiczności na scenę, ale o swoiste „wtopienie” widza w spektakl, tak by nie czuł on nienaturalnej sztuczności tej sytuacji i by czuł się bezpiecznie. Ponadto aktor miał się niejako ogołocić z własnej indywidualności po to, żeby przekazać treści uniwersalne, ukryte w mitach, wierzeniach czy archetypach (był to tak zwany „akt całkowity”).

Ideą teatru ubogiego była zatem skrajna asceza formy, na pierwszy plan wysuwała się treść i związek pomiędzy aktorem i widzem. Rolą teatru, według Grotowskiego, było pobudzanie ludzkich emocji, docieranie do najgłębszych warstw psychiki odbiorcy. Reżyser podkreślał rodzajową inność teatru od filmu, zaznaczał, że teatr nie powinien dążyć do upodobnienia się do dzieła filmowego, ale wręcz odwrotnie.

Jednym z najsłynniejszych spektakli wyreżyserowanych w tej konwencji był „Książę Niezłomny” według Calderona Słowackiego z Ryszardem Cieślakiem w roli głównej. Drugim znanym przedstawieniem była sztuka „Apocalypsis cum figuris” (1969), która wzbudziła ogromny sprzeciw ze strony polskiego Kościoła. W prowokacyjny sposób wykorzystywała bowiem osobę Jezusa Chrystusa.

Dzieło Grotowskiego przez jakiś czas kontynuował Cieślak, który wystawił jeszcze w 1981 roku sztukę „Thanatos Polski”. Teatr przestał istnieć w 1984 roku, a w jego miejscu powstał Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium. Odkrycia artysty w dziedzinie teatru zreformowały teatr światowy, reżyser był wielokrotnie nagradzany za swoją działalność prestiżowymi odznaczeniami na całym świecie, między innymi w Chicago i w Pittsburgu.