Geneza
Święty jest jednym z esejów, wchodzących w skład tomu pt. Przed nieznanym trybunałem, wydanego w 1975 roku. Należą do niego teksty o charakterze filozoficznym, w których pisarz porusza różnorakie postawy i działania ludzkie, przejawiające się w różnych momentach dziejowych na świecie. Poszczególne historie doprowadzają go do refleksji nad etyką, moralnością itp.
Tematyka
Szczepański przypomina obozową historię ojca Mariana Maksymiliana Rajmunda Kolbego powołując się na wspomnienia naocznych świadków. Opisuje jak franciszkanin poszedł na śmierć wstawiając się za innym więźniem – Franciszkiem Gajowniczkiem. Esej zawiera także informację o wcześniejszej działalności Kolbego oraz opis bunkrów śmierci głodowej. Szeroko rozważa także postawę esesmana, który przedmiotowo traktował więźniów – jako numery, które w każdej chwili można podmienić.
Przesłanie
Historia Kolbego skłania Jana Józefa Szczepańskiego do refleksji nad ofiarą życia i jej zrozumieniem. Ważnym wątkiem jest także temat miłości do bliźniego i konsekwencji, do których może prowadzić. W postawie duchownego Szczepański dostrzega skuteczną metodę walki ze złem i stawia go jako przykład dla współczesnego człowieka – nie chodzi mu o to, by poddawać się śmierci za innych, ale za wszelką cenę, możliwymi sposobami starać się ocalić godność człowieka, na którą w XXI wieku czekają zupełnie nowe zagrożenia.