Streszczenie
Bohaterami filmu Krzysztofa Zanussiego są dwaj koledzy naukowcy, z których każdy wybrał odmienną drogę kariery. Jeden z nich błyskotliwie pnie się po kolejnych stopniach nauki, odnosząc liczne i spektakularne sukcesy, drugi natomiast podejmuje trud pracy naukowej na prowincji. Te dwa życiorysy oddają różnicę między pragmatycznym, pełnym racjonalizmu modelem życia, a typowym humanizmem. Fizyk Jan pracuje w malej miejscowości w stacji meteorologicznej. Jego żona pracuje jako nauczycielka w wiejskiej szkole. Marek pracuje na uniwersytecie i w pewnym momencie odwiedza Jana by nakłonić go do powrotu do pracy w stolicy. Przyjaciel używa wobec mężczyzny wielu znaczących argumentów, jednak te rady nie przekonują Jana do zmiany swojego życia. Marek odjeżdża zatem z niczym obiecując jednak, że jeszcze kiedyś odwiedzi małżeństwo.
Przesłanie
Scenariusz Zanussiego jest refleksyjną opowieścią o moralnym dyskursie dotyczącym życiowych postaw – zabieg ten dokonuje się poprzez konfrontację dwóch sposobów na życie. Reżyser bynajmniej nie sugeruje widzowi, który z nich jest właściwy, a który nie, ponieważ tak naprawdę możliwość jednoznacznego wyboru nie istnieje. Mechanizmy rządzące światem są o wiele bardziej złożone i skomplikowane niż by się wydawało po obejrzeniu typowo propagandowych produkcji.
Aktualność problematyki
Struktura kryształu jest jednym z tych filmów obyczajowych, który współcześnie zyskał na sile wyrazu (pomimo upływu ponad trzydziestu lat od jego premiery). W obecnych czasach bowiem mocno wyostrzyły się i wyakcentowały pytania i problemy, z którymi borykają się jego bohaterowie. Są to przede wszystkim kwestie moralnych kosztów odnoszenia sukcesów (prywatnych i zawodowych), relacji rozwoju zawodowego z pożytecznością społeczną czy ceny porzucenia aktywnego uczestniczenia w życiu, w jego szybkim tempie. W pewnym sensie film Krzysztofa Zanussiego opowiada o sensie pracy i jej stylach. Dla każdego z bohaterów praca była ważną częścią życia, lecz każdy pojmował ją inaczej.
Realizacja i recepcja
Reżyserem i autorem scenariusza Struktury kryształu jest Krzysztof Zanussi – film ukazał się w 1969 roku i stanowił kinowy debiut twórcy. Co ciekawe, w obsadzie aktorskiej znajdowało się wielu ówczesnych aktorów-amatorów. Realizacja zdobyła liczne nagrody m.in. Syrenkę Warszawską, Nagrodę im. A. Munka, Srebrnego Kondora, Nagrodę Argentyńskiej Krytyki Filmowej (za najlepszy debiut) czy Nagrodę Specjalną Jury MFF w Panamie.