Społeczeństwo polskie przechodziło gwałtowne zmiany w II połowie XIX wieku. Po upadku powstania styczniowego władze carskie zaostrzyły represje wobec ludności polskiej. Uczestników powstania zsyłano na Sybir, zwiększyła się cenzura i rusyfikacja. W zaborze pruskim prowadzona była intensywna akcja germanizacyjna. Największymi swobodami obywatelskimi cieszyli się mieszkańcy zaboru austriackiego. To właśnie tam, a przede wszystkim w Krakowie, kwitło życie artystyczne w epoce Młodej Polski. Z Krakowem związani byli najwybitniejsi artyści tamtych czasów, między innymi Stanisław Wyspiański. W epoce pozytywizmu i w późniejszych latach coraz wyraźniej zarysowywały się różnice pomiędzy miastem a wsią. Wielkie metropolie stały się miejscem rozwoju przemysłu i handlu, przyciągając rzesze nowych mieszkańców pragnących szybkiego wzbogacenia się. To doprowadziło do głębokiego rozwarstwienia społecznego. W miastach powstawały dzielnice nędzy, w których mieszkały tysiące ludzi nieposiadających podstawowych środków do życia. Wielkomiejskie życie stało się synonimem rozpusty i zepsucia. Młodopolscy artyści skierowali swoje zainteresowani ku wsi i wiejskiemu trybowi życia.
Relacje pomiędzy przedstawicielami różnych grup społecznych w „Weselu”
Akcja dramatu Wyspiańskiego rozgrywa się podczas wiejskiego wesela, którego gośćmi są przedstawiciele różnych warstw społecznych. Panną młodą jest wiejska dziewczyna, a panem młodym – krakowski poeta. Dramat rozpoczyna się od rozmowy pomiędzy Czepcem, mieszkańcem wsi, a Dziennikarzem, który pracował w krakowskiej gazecie. Chłop próbuje rozmawiać z inteligentem jak równy z równym. Dziennikarz nie okazuje życzliwości rozmówcy i nie traktuje go poważnie. Nie dostrzega w przedstawicielu chłopstwa partnera do poważnej rozmowy. Czepiec wydaje się zainteresowany światem wielkiej polityki, ale spotyka się z niezrozumieniem i lekceważeniem. Ta scena dobrze ilustruje różnice kulturowe pomiędzy wielkomiejskimi inteligentami a mieszkańcami wsi. Chłopów i mieszczan więcej dzieli, niż łączy. Różnice między tymi grupami społecznymi są bardzo głębokie. Ich przedstawiciele nie rozumieją siebie nawzajem, nie próbują spojrzeć na świat oczami drugiego człowieka. To powoduje, że społeczeństwo polskie nie jest w stanie się zjednoczyć w obliczu zagrożenia. Nie potrafi też zawalczyć o wolność, która została łatwo zaprzepaszczona. Wyspiański zadaje także pytanie, kto ma być przewodnikiem narodu w trudnych czasach zaborów. Autor pokazuje, że aby odzyskać wolność kraju, trzeba najpierw zmierzyć się z demonami przeszłości.
Relacje między przedstawicielami różnych grup społecznych w „Panu Tadeuszu”
Opisany w epopei dwór w Soplicowie to typowy dworek szlachecki. Zarządza nim Sędzia Soplica, wzór gospodarza i patrioty. Sędzia szanuje chłopów i wszystkich swoich współpracowników. Praca na polu kończy się zawsze wraz z zachodem Słońca, żeby każdy miał czas na odpoczynek. W jego domu schronienie mogą znaleźć przedstawiciele wszystkich grup społecznych. Sędzia każdemu okazuje gościnność i szacunek stosowny do wieku, stanu, płci i urzędu.