Balzac pisząc swoją powieść, był świadom, że tworzy nowy typ literatury, nieznany wówczas w tradycji francuskiej. Stwierdzając, że jego utwór nie jest zmyślonym romansem, odcina się od popularnej wówczas powieści sentymentalnej, awanturniczej oraz powieści grozy.
Autor – wnikliwy obserwator ówczesnej rzeczywistości – ukazuje uniwersalny dramat ludzki. Tworzy model powieści realistycznej. Narrator w powieści nie jest obiektywny, jest jakby kolejnym uczestnikiem zdarzeń. Ma (i wyraża) stosunek emocjonalny do każdej z postaci.
Z perspektywy maksymalistycznej – głównym tematem „Ojca Goriot” jest społeczeństwo francuskie po rewolucji. Autor koncentruje się przede wszystkim na wyższych sferach oraz ludziach ubogich, pretendujących do wejścia na salony.
Społeczeństwo paryskie jest wyraźnie podzielone. Jeśli ktoś należy do niższej klasy, daje mu się to wyraźnie odczuć (stąd m.in. zerwanie kontaktów córek z ojcem). Wyraźny podział rysuje się także między szlachtą a mieszczaństwem, jednak rozłam dostrzegalny jest również wewnątrz samej arystokracji. Uwidacznia się to na przykład w stosunkach między hrabiną de Beauseant a księżną de Langeais. Księżna, mimo że jest przyjaciółką hrabiny, traktuje ją nieco protekcjonalnie, pod koniec powieści przeprasza ją za to.
Oprócz stanu urodzenia, istotnym czynnikiem znacznie podnoszącym „wartość społeczną” danej jednostki, są pieniądze; o czym szybko przekonuje się Eugeniusz. Jeśli nie posiada się majątku, choćby było się wysoko urodzonym, jest się traktowym w sposób pogardliwy. Moralność ludzi w tym środowisku jest fałszywa, właściwie nie istnieje. Każdy myśli o wyłączenie o sobie, wykorzystując innych dla własnych celów – z powieści Balzaca czytelnik wciąga smutny wniosek, iż ówczesny Paryż to miasto egoistów, ludzi skupionych na stanie posiadania, hedonistycznym trybie życia, gdzie niewielu pozostało ludzi uczciwych i bezinteresownych.
Balzac pokazuje nam świat, którym rządzi pieniądz. Brak miejsca na wzniosłe uczucia. Ludzie w pogoni za majątkiem poświęcają swoje rodziny, sumienia, choć wcale nie stają się przez to szczęśliwsi. W pogoni za dobrami materialnymi nie potrafią również znaleźć miłości – ich życie opiera się na przelotnych romansach z, wybieranymi według stanu posiadania, partnerami.
Znana konstatacja, iż pieniądze szczęścia nie dają, może stanowić zatem jedno z podstawowych przesłań „Ojca Goriot”.