Geneza „Ojca Goriot”
„Ojciec Goriot” powstał w 1834 roku. Książka ukazała się drukiem rok później. Dzieło wchodzi w skład cyklu kilkudziesięciu powieści Balzaca określanych mianem „Komedii ludzkiej”.
Główny zamysł cyklu wywodzi się z tematyki podjętej w „Ojcu Goriot”. Balzac postanowił ukazać w powieściach przekrój francuskiego społeczeństwa z 1. połowy XIX wieku. Każdy z bohaterów ukazany został na tle środowiska, z którego się wywodzi. Działania większość postaci są zdeterminowane walką o przetrwanie, chęcią wzbogacenia się lub zdobycia pozycji na salonach.
„Ojciec Goriot” to jedna z najpopularniejszych powieści cyklu.
Czas i miejsce akcji „Ojca Goriot”
Utwór rozpoczyna się w listopadzie 1819 roku, a kończy w styczniu 1820 roku. Miejscem akcji jest Paryż. Większość bohaterów powieści to mieszkańcy pensjonatu pani Vauquer. Niektóre wydarzenia rozgrywają się na paryskich salonach.
Motywy w „Ojcu Goriot”
Motyw kariery
Jeden z głównych wątków powieści Balzaca. Postaci rozmaitych karierowiczów zapełniają karty całego cyklu „Komedii ludzkiej”. Na tym tle postać młodego Rastignaca wydaje się dość typowa. Eugeniusz to młody, zdolny człowiek wywodzący się z prowincji. Przybywa do Paryża za środki zebrane przez członków rodziny, by zdobyć wykształcenie (i w przyszłości zapewnić tejże rodzinie godziwy byt). Początkowo pojęcie „kariery” jest dla bohatera synonimem zdobycia solidnych podstaw do samodzielnego życia. Eugeniusz chce „wybić się” poprzez swoją wiedzę i umiejętności. Niestety, nawet pobieżna obserwacja paryskiego życia wystarczy, by pozbawić się złudzeń. Przewodnikiem Rastignaca po świecie kariery i pieniądza jest Vautrin – przestępca i dawny galernik. Mężczyzna szybko wyjaśnia Eugeniuszowi, że kolejne stopnie paryskiej kariery to koneksje z arystokracją i romanse z jej (zamożnymi) przedstawicielkami. W finale utworu Rastignac musi przyznać swemu „nauczycielowi” słuszność.
Motyw miasta
Dla młodego Rastignaca Paryż to miasto cudów, możliwości, dające szansę na szybką karierę i wielką miłość. Marzenia naiwnego bohatera zostają szybko rozwiane przez Vautrina. Stary życiowy „wyjadacz” obdziera młodzieńca ze złudzeń, nazywając stolicę Francji „śmietnikiem” zniszczonym przez zepsucie i podwójną moralność:
(…) Niech ci się zdarzy nieszczęście zwędzić cokolwiek, będą cię pokazywali po sądach jako osobliwość. Ukradnij milion, będziesz figurował w salonach jako cnota (…).
Przepaść pomiędzy arystokracją a biedotą jest szczególnie widoczna na ulicach miasta. Szacunkiem obdarza się tych, którzy poruszają się własnymi powozami. Piesi mogą liczyć jedynie na lekceważenie (o czym przekonuje się sam Rastignac). Ubóstwo jest też widoczne na obrzeżach miasta (tu: pensjonat pani Vauquer). Eugeniusz, zdeterminowany do walki o lepszy byt, po pogrzebie Goriota wypowiada w kierunku miasta znamienne słowa: „Teraz się spróbujemy!”.
Motyw ojca
Główny wątek powieści to historia tytułowego ojca Goriot. Bohater był zamożnym przedsiębiorcą, w przeszłości dorobił się majątku na handlu mąką. Po stracie ukochanej żony zajął się wychowaniem córek. Gdy te dorosły, zerwały praktycznie kontakt ze schorowanym i coraz uboższym ojcem. W momencie rozpoczęcia akcji Goriot posiada jeszcze oszczędności, ale w miarę upływu czasu oddaje je córkom. Zachowanie staruszka budzi zdziwienie i sprzeciw Rastignaca. Eugeniusz jest wzburzony bezmyślnością Goriota. Nie wierzy w to, by córki doceniły jego szczodrość. Właściwie aż do tragicznego finału Goriot ma nadzieję, że Anastazja i Delfina pojawią się przy jego łóżku, wyrażą chociaż minimalne zainteresowanie jego losem. W ostatnich słowach umierający naprzemiennie gani swe dzieci i błogosławi je.
Motyw rodziny
Anastazja i Delfina stanowią niechlubny przykład literackich portretów córek. Po stracie matki wychowaniem dziewcząt zajmuje się ojciec. Goriot postanawia obdarować córki tym, czego on sam nigdy nie doświadczył. Dziewczęta wychowywane są w luksusach, strojone jak arystokratki i uczone przez najlepsze guwernantki. Gdy dorastają, ojciec wydaje je za mężczyzn należących do najwyższych klas społecznych. Działania Goriota nie skutkują jednak wdzięcznością córek. Wprost przeciwnie – Anastazja i Delfina żyją w przekonaniu, że luksus to coś, co im się „należy”. Młode kobiety nie mają najmniejszego zamiaru wynagrodzić ojcu jego przywiązania. Wstydzą się jego niskiego pochodzenia. Odwiedzają tylko po to, by wyłudzić kolejne pieniądze. O bezduszności córek świadczy słynna finałowa scena śmierci Goriota i moment jego pogrzebu. Żadna z kobiet nie zjawia się na cmentarzu, dając świadectwo swojej wielkiej ignorancji.