Praca organiczna - definicja, charakterystyka
Wśród wielu istotnych postulatów wysuwanych przez polskich pozytywistów bardzo ważne miejsce zajmowała praca organiczna. Na terenach państwa podzielonego między trzech zaborców rozwijała się ona już od początku wieku XIX (jako datę jej początku w Polsce często podaje się lata 20. tamtego wieku).
Praca organiczna była silnie związana z organicyzmem – poglądem, w myśl którego działanie społeczeństwa może być efektywne tylko wtedy, kiedy współpraca pomiędzy jego poszczególnymi częściami (warstwami, grupami społecznymi) układa się harmonijnie i przebiega bez zbędnych zakłóceń. Takie właśnie były najważniejsze założenia tego postulatu. W obliczu nieustającego zagrożenia ze strony zaborców wewnętrzna solidarność miała olbrzymie znaczenie w procesie budowania silnego i świadomego narodu.
Za prekursora tego poglądu na dawnych ziemiach polskich uważa się Dezydera Chłapowskiego. Na jego postawę wpłynęły dwa czynniki: rozczarowanie polityką Napoleona oraz pobyt w Anglii, gdzie zapoznał się z najważniejszymi założeniami nowoczesnej myśli społecznej. Po powrocie na ziemie ojczyste zaczął realizować postulat pracy organicznej w swoim gospodarstwie, które znajdowało się w Turwi (dzisiejsze województwo wielkopolskie). Jego poglądy przejęło Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, organ kształcący kolejnych ludzi odpowiedzialnych za przewodnictwo narodu.
Po upadku powstania styczniowego, kiedy jasny stał się fakt, iż dążenie do niepodległości na drodze zbrojnej pozbawione jest sensu (osłabienie narodu, wyniszczenie ekonomiczne itd.), najważniejsze stało się umacnianie pozycji społeczeństwa dzięki rozwojowi gospodarki, innowacjom technicznym, upowszechnianiu edukacji, szerzeniu kultury oraz wprowadzeniu kultu pracy.
Sposoby realizacji pracy organicznej
Praca organiczna ściśle wiązała się z pracą u podstaw. Jej ideały znajdowały zastosowanie na wsiach, gdzie warunki życia były katastrofalne, a poziom edukacji i świadomości narodowej niesamowicie niski. By niwelować te wady, zakładano często rozmaite stowarzyszenia zrzeszające ludzi o różnych zainteresowaniach (np. Kasa Pomocy Naukowej im. Józefa Mianowskiego – organizacja szerząca zainteresowanie nauką oraz finansująca różnego rodzaju badania lub Towarzystwo Popierania Przemysłu i Handlu). Podejmowano także działania na mniejszą skalę, zawiązując organizacje takie jak koła gospodyń, kółka rolnicze itp. Dzięki łączeniu społeczeństwa poprzez rodzaju grupy dochodziło także do jego integracji w szerszym wymiarze, co znacznie ułatwiało osiąganie celów, jakie postawili przed sobą pozytywiści.
Najważniejsi przedstawiciele i ideologowie pracy organicznej
Dezyder Chłapowski, Karol Marcinkowski, Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa