Początek - opracowanie
Powieść „Początek” ukazała się w Paryżu w 1986 roku, w Polsce funkcjonowała w tzw. drugim obiegu, a oficjalnego wydania doczekała się dopiero trzy lata później (1989).
Publikacja przyniosła Szczypiorskiemu uznanie i sporo nagród. Pisarz zawarł w niej wiele ze swojej biografii i doświadczeń.
Akcja książki toczy się w okresie II wojny światowej, ale autor wprowadza liczne retrospekcje i ukazuje powojenne losy swoich bohaterów, aż do początku lat 80. Miejscem akcji jest okupowana Warszawa, choć pojawiają się tu epizody z innych miejsc: Paryża, Syberii, Niemiec, Izraela.
„Początek” obrazuje skomplikowane relacje polsko-żydowsko-niemieckie. Autor unika stereotypów, jego postaci nie są czarno-białe. Każda narodowość ma swoich bohaterów i zdrajców. Wojna wyzwala w ludziach zarówno najszlachetniejsze, jak i najniższe instynkty. Jedni byli gotowi narażać własne życie, by ratować innych, drudzy żyli z donoszenia i kradzieży.
Ludzkie losy plotą w najbardziej niezwykły sposób. Często przypadek decyduje o czyimś życiu. Irmina nie może się pogodzić z tym, że zginie przez zwykłą papierośnicę, a jednak dzięki pomocy przyjaciół i doskonałej znajomości języka niemieckiego udaje jej się przetrwać. Henio z kolei nie potrafi się ukrywać, czuje, że musi wrócić do getta, choć jest to równoznaczne ze śmiercią.
Szczypiorski stworzył panoramę codziennego życia w okupowanym mieście. Ukazał różne nacje i warstwy społeczne. Wojna przyniosła zdecydowane zmiany w życiu wszystkich ludzi, stała się doświadczeniem, które na zawsze zmieniło oblicze świata. Po wojnie nie ma już powrotu do dawnej rzeczywistości, wszystko trzeba zaczynać od nowa.
Istotnym wątkiem w „Początku” jest dorastanie i dojrzewanie. W tym kontekście można również odczytywać tytuł utworu. Paweł Kryński z beztroskiego, zakochanego młodzieńca staje się mężczyzną pozbawionym złudzeń. Dostrzega wokół siebie zło i nie potrafi pojąć, dlaczego pochodzenie ma aż takie znaczenie, dlaczego ludzie zabijają się z jego powodu. Scena rozstania z przyjacielem – Heniem – stanowi symboliczny początek dorosłości:
(…) Czy to możliwe, by właśnie w chwili, gdy sylwetka Henryka znikła mu z oczu, zrozumiał, że oto rozpoczyna się nowy rozdział, który trwać będzie już bez końca, przez całe życie? Później był o tym przekonany. Właśnie tamtego dnia, myślał później wielokrotnie, zrozumiałem, że zaczyna się czas rozstań, pożegnań i wiecznych trwóg (…).