Miara wyznaczona złu
Historia XX wieku to historia „wybuchu” zła. Ale zło, jak pisał św. Tomasz, to nic innego jak brak dobra. Dobro i zło zawsze współistnieją. Tak jak pszenica dojrzewa razem z kąkolem, tak dobro i zło wyrastają wspólnie z ludzkiej natury. Odnosząc te rozważania do sytuacji Polski, autor przyjmuje, że po dojściu do władzy komunistów został zanegowany realizm tomistyczny. Nastąpił odwrót od chrześcijaństwa jako źródła wartości i rozważań etycznych. Zwyciężyło przekonanie, że do Boga nie można dotrzeć
Pisząc o ideologiach zła, papież wymienia m.in. marksizm, rasizm, ale też aborcję. Ideologie te rozwijają się, ponieważ odrzucono Boga jako doskonałe dobro. Każde zło ma jakiś sens, Bóg je dopuszcza, bo tylko dzięki niemu człowiek może poznać dobro i zdobyć się na przebaczenie. Przebaczenie to dowód na wyższość dobra nad złem.
Bóg to sprawiedliwy sędzia, karzący i nagradzający. Istnieją trzy rodzaje dobra: godziwe, użyteczne i przyjemne. Człowiek wybierający dobro, musi być odpowiedzialny za swój wybór. Nie może kierować się jedynie korzyściami i przyjemnościami, najpełniejsze jest bowiem dobro godziwe.
Pięćdziesiąt lat totalitaryzmu w Polsce sprzyjało umocnieniu się wartości religijnych i społecznych. Opór wobec narzuconego systemu sprawił, że ludzie tym silniej trwali przy tym, co dla nich najistotniejsze. Ks. Flamand z Belgii wyraził się, że Europie Zachodniej oszczędzone było doświadczyć komunizmu, gdyż nie przetrwałaby takiej próby. Nadal są tam silne tendencje do oderwania etyki od religii.
Kult Jezusa Miłosiernego zapoczątkowała siostra Faustyna, której objawiał się jako zmartwychwstały i uwielbiony. Bóg jest miłością, zawsze gotów do wybaczenia.
Myśląc Ojczyzna
Ojczyzna to pewne dziedzictwo, nie tylko materialne, ale przede wszystkim duchowe, tworzące kulturę narodu. Tak rozumiana ojczyzna przetrwała zabory i okupację, paradoksalnie – wówczas sztuka rozwijała się najpełniej. Utrata dóbr materialnych (ziemi, kraju) mobilizuje siły duchowe. Tak samo istnieje Boża ojczyzna, czyli kultura chrześcijańska.
Patriotyzm ściśle wiąże się z przykazaniem miłości ojca i matki, którzy przekazują nam dziedzictwo. Patriotyzm to właśnie miłość do tego dziedzictwa: historii, tradycji, ziemi, kultury. Ojczyzna to jednocześnie dar i obowiązek.
Naród to społeczność mająca wspólną ojczyznę i kulturę. Kultura narodu tworzy się poprzez historię. Dla Polski przełomowym wydarzeniem historycznym określającym tożsamość narodową było przyjęcie chrztu, które zjednoczyło różne plemiona w jedną społeczność.
Myśląc Europa
Europa też ma swoje wspólne dziedzictwo oparte na kulturze antycznej i chrześcijaństwie. Pierwsze tysiąclecie naszej ery sprzyjało jednoczeniu się Europy, powstawaniu jednolitej kultury, jednak drugie tysiąclecie przyniosło liczne podziały. Najistotniejszy był rozłam zapoczątkowany przez Marcina Lutra. Reformacja rozbiła duchową jedność kontynentu, zaś rozbicie to pociągnęło za sobą podziały i wojny o charakterze politycznym.
Ewangelizację Europy Wschodniej rozpoczęli Cyryl i Metody. Z czasem tendencja do porozumienia i współpracy między chrześcijanami zaowocowała zbliżeniem tych wyznań. Sobór Watykański II wyraźnie postulował ekumenizm.
Do najważniejszych zadań Kościoła należą współcześnie: działalność misyjna i apostolstwo świeckich. Głoszenie Ewangelii jest szczególnie ważne w czasach kryzysu Kościoła. Autor ma świadomość popularności hasła „Chrystus – tak, Kościół – nie!”, ale się z nim nie zgadza. Podkreśla natomiast potrzebę odnowy i oczyszczenia Kościoła, rozumianego jako mistyczne Ciało Chrystusa.
Demokracja możliwości i zagrożenia
Demokracja to ustrój polityczny, ale też postawa umysłowa, odpowiadająca społecznej naturze człowieka i jego potrzebie społecznej sprawiedliwości. Podstawą demokracji powinien być kodeks moralny zawarty w Biblii, czyli Dekalog. Prawo ustanawiane przez człowieka musi podlegać tym ograniczeniom, dlatego autor stanowczo sprzeciwia się aborcji.
Historia ma swój wymiar horyzontalny czyli czasowo-przestrzenny i wertykalny – boski. Księga Rodzaju zawiera obietnicę zbawienia. Rozwój od stworzenia do zbawienia to właśnie rozwój wertykalny.
Zakończenie
Zamach z 13 maja 1981 roku był w ocenie papieża świadectwem Bożej łaski. Strzał według wszelkiego prawdopodobieństwa powinien być śmiertelny, a nie był. To kolejny przejaw zła, które potwierdza istnienie dobra.