Geneza
Pisanie powieści Krasicki ukończył 26 lutego 1775 roku. Drukiem po raz pierwszy ukazała się w roku następnym. Z badań nad twórczością Krasickiego wynika, iż pierwsza wersja powieści nosiła tytuł „Historia Doświadczyńskiego” i powstała około roku 1770 lub 1772.
Tematyka powieści jest ściśle związana z publicystyką „Monitora”, z którym Krasicki był związany. Jest także odpowiedzią na dyskusję na tematy wychowawcze, jakie w „Uniwersale” wystosowała Komisja Edukacji Narodowej.
Czas i miejsce akcji
Akcja obejmuje całe życie Mikołaja – od dzieciństwa po wiek dojrzały. Są to czasy współczesne autorowi książki, a więc doba Oświecenia, co można wywnioskować na podstawie opisu obyczajów ówczesnej Europy i moralizatorskiego wydźwięku lektury, charakterystycznego dla tego okresu.
Miejsc akcji jest wiele. Powieść zaczyna się we wsi Szumin, gdzie urodził się główny bohater, później przenosi się do licznych miast i krajów, do których kolejno trafia Mikołaj. Są sceny rozgrywające się w Warszawie, Paryżu, na statku płynącym do Batawi, w Kadyksie, Sewilli, a nawet w Ameryce. Jedna księga w całości rozgrywa się na wyspie Nipu, dokąd trafia Mikołaj po zatonięciu statku i gdzie spędza dłuższy okres swojego życia.
Motywy
Podróż
Główny motyw powieści Krasickiego. Mikołaj Doświadczyński rozpoczyna swe wojaże już w wieku 16 lat (gdy po śmierci ojca zyskuje znaczny majątek), zgodnie z oświeceniowym przekonaniem o edukacyjnym charakterze podróży. Niestety, zamiast zyskać doświadczenie i wiedzę, naiwny bohater doznaje kolejnych rozczarowań.
Pierwsza wielka wyprawa do Warszawy kończy się utratą znacznej części rodzinnego majątku, wycieczka do Paryża – ucieczką przed dłużnikami. Dopiero podróż morska – zakończona niespodziewanie na egzotycznej wyspie – przynosi pozytywne rezultaty. „Nawrócony” i „oświecony” Doświadczyński opuszcza Nipu z planami rozgłoszenia nauk Xaoo. Niestety, i w tym wypadku czeka go kolejne rozczarowanie. Ludzie „cywilizowani” nie są świadomi swych wad i nie chcą o nich słyszeć. Doświadczenia nabyte przez Mikołaja w podróży muszą wystarczyć jemu samemu.
Społeczeństwo
Krasicki zestawia w „Przypadkach…” wizje dwóch społeczeństw: szlacheckiego (polskiego) i nipuańskiego. Pierwsze cechuje się korupcją, brakiem poszanowania dla prawa, upadającą edukacją i skłonnością do wojen. Drugie jest idealne w swej prostocie, doskonałej organizacji pracy i codziennego życia.
Społeczeństwo Nipuan ma charakter utopijny, czyli idealistyczny (nierealny). Przeniesienie nipuańskich nauk na grunt polskiego społeczeństwa jest praktycznie niemożliwe, o czym przekonuje się sam Doświadczyński.
Utopia
Pojęcie „utopia” wywodzi się z tytułu słynnej powieści Tomasza Morusa, opisującej idealne państwo. W powieści Krasickiego za utopię można uznać społeczeństwo Nipuan. Mieszkańcom wyspy są obce takie pojęcia jak: władza, pieniądz, sąd, proces, wojna, broń. Jedyna dozwolona powszechnie zwierzchność to opieka rodziców nad dziećmi. Niezwykłość tej społeczności wyraża się także poprzez jej bliski stosunek do natury (ich poglądy zbliżone są do filozofii J.J. Rousseau), szacunek do ziemi i pracy na roli.
Ważną rolę w społeczeństwie odgrywa edukacja najmłodszych oparta głównie na indywidualnym podejściu nauczyciela do ucznia. Podstawowymi wartościami na których opiera się utopijne społeczeństwo są: równość, poszanowanie praw drugiego człowieka, wspólna własność, wielka moralność.