Geneza „Tajemniczego ogrodu”
„Tajemniczy ogród” to powieść dla młodzieży autorstwa Frances H. Burnett, opublikowana w 1909 roku. Została uznana za najlepszą powieść autorki i zyskała wielką popularność. Kilkakrotnie ekranizowana. Powieść wyjątkowo wzruszająca, opowiada historię dzieci, które wychowywane bez rodziców, świat poznają instynktownie, na własną rękę.
Z drugiej strony, „Tajemniczy ogród” to powieść o odradzaniu się rodzicielskich uczuć na tle odradzającej się przyrody. Uczucia Cravena do syna powracają w jednej chwili, gdy ten widzi pierwsze kroki Collina i jego roześmianą twarz – autorka pokazuje prawdę o tym, że nie można zapomnieć o miłości rodzicielskiej, nie można jej wyprzeć. Ale powieści prowadzona jest tak, aby czytelnik poznał losy obojga bohaterów – urodzonych na innych półkulach, jednak o podobnej historii. Widzimy, jak zmieniają się w miarę obcowania z przyrodą, jak łagodnieją i zjednują sobie ludzi.
„Tajemniczy ogród” - czas i miejsce akcji
Akcja utworu toczy się pod koniec XIX wieku w Anglii, głównie w posiadłości pana Cravena – Misselthwaite Manor. Tylko na chwilę przenosi się do Norwegii (podróż p. Cravena) i Indii (pierwsze rozdziały ukazujące życie Mary w rodzinnym domu).
„Tajemniczy ogród” - interpretacja ogólna
Burnett wykreowała dwa równoległe światy: fantastyczny i realistyczny. W książce pojawiają się wspaniałe opisy przyrody, niekiedy wręcz magicznej i – z drugiej strony – oznaki jej oddziaływania na bohaterów. Narrator prowadzi nas poprzez opisy kolonialnych Indii, a następnie Yorkshire – kontrast przyrody wzmaga kontrast kulturowy. Zderzenie tych dwóch kultur następuje w momencie, gdy mała bohaterka podejmuje próby przywyknięcia do nowych, angielskich już, warunków życia. Znalazłszy się w zupełnie nowym miejscu, musi pokonać własne (często złe) przyzwyczajenia i słabości, za co zostaje wynagrodzona – podobnie jak Colin. Mary odgrywa zresztą niebagatelną rolę w przemianie chłopca.
Powieść Burnett to studium uczuć dzieci i rodziców, również studium rozkwitania sierot (czy to rzeczywistych – Mary, czy też nie – Colin, „porzucony” przez ojca z powodu traumy po rodzinnej tragedii). Autorka jasno podkreśla, że dobra materialne nie zapewniają szczęścia, przesłaniem powieści jest bowiem prosta prawda – dziecko musi być przede wszystkim kochane.
Motywy w „Tajemniczym ogrodzie”
Motyw choroby
Według lekarzy, pana Cravena i służby rezydującej w posiadłości, mały Colin to schorowany i słabowity chłopiec. Podobno po jego narodzinach doktorzy mieli przekonywać ojca, że dziecko nie dożyje wieku dojrzałego. Sam Craven – pogrążony w żałobie po śmierci żony – przyjął spokojnie kolejny „cios” od losu, pozostawiając chorego pod opieką lekarzy.
Colin faktycznie nie jest poważnie chory. Jego słabowitość i hipochondria wynikają z braku wiary we własne siły oraz niedostatku miłości i rzeczywistego zainteresowania. Bohaterowi przekonanemu o niechęci ojca pozostaje jedynie płacz i użalanie się nad sobą. Pojawienie się Mary wytrąca Colina z dotychczasowego (szkodliwego) trybu życia. Rekonwalescencja na świeżym powietrzu, dobre posiłki i towarzystwo przyjaciół doprowadzają do „cudownego” wyzdrowienia bohatera.
Motyw dziecka
To główny motyw utworu. Każde z trójki głównych bohaterów wywodzi się z innego środowiska, ma inną przeszłość i inne problemy. Mimo tego, wszystkich ich łączy wspólne pragnienie życia „pełnią życia”. Afirmacja świata, radość z zabawy, odkrywania tajemnic, wspólnych marzeń – to wartości, które powinny towarzyszyć dzieciństwu każdego małego człowieka.
W powieści Burnett to odgrywają role pierwszoplanowe. Dzieci odkrywają tajemnice, działają, mimowolnie zmieniają stan rzeczy, naprawiają negatywne skutki decyzji z przeszłość. Dzieci napawają radością dorosłych, dają nadzieję i wiarę w przyszłość.
Motyw przemiany
Główny wątek powieści Burnett to przemiana dziecięcego bohatera. Zmienia się przede wszystkim Mary. Początkowo kapryśna i nieznośna, rozpieszczona panna, później – osamotniona sierota i wreszcie przyjacielska i dojrzała opiekunka Colina. Niezwykłą metamorfozę przechodzi też chory Colin, pokonujący ukryte lęki i fizyczne słabości. Przemiana dzieci odbywa się stopniowo, w rytmie odkrywania tajemnic ogrodu. W finale książki pozytywnej zmiany doświadcza także pan Craven, porzucający nieustanną żałobę na rzecz radości i wiary w lepsza przyszłość. Dzieje się to za sprawą jego syna.
Motyw przyrody
Jeden z kluczowych wątków utworu. W powieści natura ma właściwości uzdrawiające duszę i ciało – ożywia, daje nadzieję i zachwyca swoim pięknem. Przyroda, budząca się wiosną do życia, fascynuje znudzoną, zmanierowaną Mary Lennox. Dziewczynka odnajduje stary klucz do ogrodu, a później furtkę. Ogród zmarłej pani Craven to miejsce nie tylko piękne, ale niemalże mistyczne, pozwalające uwolnić się od wewnętrznego lęku, emanujące spokojem i radością.
Z motywem przyrody związana jest postać Dicka – wielkiego miłośnika zwierząt. To dzięki niemu Mary uczy się opieki nad ogrodem i wielkiej miłości do przyrody.
Motyw rodziny
W książce ukazane zostały trzy rodziny, z których dwie zostały rozbite. Mary jest sierotą, która – tak naprawdę – była nią również przed wypadkiem rodziców, którzy nie okazywali córce niezbędnego zainteresowania. Colin porzucony przez ojca również wychowywany jest przez służbę. Kontrastem dla przywołanych przykładów jest biedna, wielodzietna rodzina Zuzanny, która pomimo biedy zapewnia dzieciom ciepło i poczucie bezpieczeństwa.