Geneza
Dramat Stanisława Wyspiańskiego był trzecim utworem pisarza, który poruszał temat powstania listopadowego. Autor fascynował się tym zrywem powstańczym, a dodatkowo zainspirowała go lektura Historii powstania listopadowego autorstwa Stanisława Barzykowskiego oraz pisma Maurycego Mochnackiego. Utwór powstawał w okresie od 1901 do 1904 roku. Dramat po raz pierwszy wydrukowano w 1904. Pierwsza inscenizacja miała miejsce w rocznicę śmierci autora, 28 listopada 1908 roku.
Gatunek i kompozycja
Noc listopadowa jest dramatem scenicznym, który składa się z dziesięciu scen, a każda z nich stanowi oddzielny epizod. Dzięki dynamicznemu przenoszeniu się w rożne miejsca, czytelnik dramatu uzyskuje szeroki ogląd powstańczej sytuacji Warszawy. Wyspiański formą nawiązuje do konstrukcji dramatu typowo romantycznego – zauważymy tu bowiem brak zasady trzech jedności i dość luźną kompozycję.
Temat
Czas akcji dramatu obejmuje chwilę tuż przed wybuchem powstania 30 listopada 1830 roku, przebieg tego niezwykle odważnego zrywu podchorążych oraz jego rozwiązanie. Dość szczegółowo przedstawione zostały najważniejsze wydarzenia tej nocy oraz postawy kluczowych dla powstania postaci. W dramacie Wyspiański ujął wiele zakątków miasta, ukazując w ten sposób, że tak naprawdę cała Warszawa była zaangażowana w to przedsięwzięcie – Belweder, Amfiteatr w Łazienkach Królewskich, plac pod pomnikiem Jana III Sobieskiego, gmach szkoły podchorążych, Aleje Ujazdowskie. Głównym obrazem jaki Wyspiański zamierzał przekazać był los uczestników powstania, przeszkód jakie napotkali, licznych niepowodzeń oraz postawy pozostałych obywateli. Bez pardonu przedstawił także Wyspiański tragiczne okoliczności, powodujące niepotrzebne ofiary.
Dwa wymiary
Wyspiański prowadzi akcję dramatu na dwóch płaszczyznach równolegle – na planie historyczny oraz na planie mitologicznym, którego uczestnikami są ożywione postacie greckich bóstw. Ich działania bezpośrednio związane są z losem powstańców. To oni inspirują ludzkie decyzje, uczestniczą w nich i aranżują je.