Geneza
Utwór Łagodna to opowiadanie autorstwa Fiodora Dostojewskiego, które ukazało się drukiem w 1876 roku. Przypuszcza się, że rosyjski pisarz zainspirował się historią opublikowaną w tym samym roku na łamach czasopisma „Głos”. Doniesienie obwieszczało o samobójstwie młodej kobiety, Marii Borysowej, która przybyła do Petersburga w poszukiwaniu pracy. Nie mogła odnaleźć się w wielkim mieście i cierpiała samotność, więc pod nieobecność swojej gospodyni rzuciła się z okna na ulicę. Dziewczyna zginęła trzymając w dłoniach ikonę Matki Boskiej. Ta sprawa zainteresowała Dostojewskiego na tyle, że stworzył oparte na jej motywach opowiadanie fantastyczne. Jest to znamienne, ponieważ Fiodor Dostojewski uchodzi za twórcę szczególnie inspirującego się wydarzeniami z życia codziennego. Materią i tworzywem jego dzieł niejednokrotnie były informacje prasowe czy jego własne obserwacje np. miejskiego życia. Zawsze jednak pamiętał Dostojewski by w przekazie swojego tekstu zawrzeć problem związany z duchowością człowieka.
Czas i miejsce akcji
Akcja opowiadania zostaje umieszczona w Petersburgu – mieście, z którym sam autor był szczególnie związany. W tekście nie pada nazwa miejscowości, ale po licznych odniesieniach geograficznych można sądzić, że to właśnie Petersburg. Dzieje bohaterów (sprzedawcy lombardu i nastoletniej dziewczyny) opowiedziane zostają z perspektywy współczesnej pisarzowi. Odniesienia czasowe i historyczne odnajdziemy jedynie we wzmiankach dotyczących przebiegu choroby kobiety, pobytu w wojsku głównego bohatera. O współczesności akcji świadczy również udział małżeństwa w wydarzeniach kulturalnych, które w rzeczywistości miały miejsce w latach życia i tworzenia Fiodora Dostojewskiego (chodzi tu na przykład o spektakle teatralne, które placówki petersburskie wystawiały w 1876 roku, a w których uczestniczą bohaterowie). Podsumowując zatem można stwierdzić, że wydarzenia zostały osadzone w realiach lat 70. XIX wieku.
Motyw miłości
Dostojewski opiera swoje opowiadanie na dość nietypowej relacji damsko-męskiej, którą trudno jednoznacznie określić jako miłość, łączącą dwoje zakochanych. Choć mężczyzna kilkukrotnie wyraża swoje uczucia względem żony (słownie), to jednak jego czyny i postawa świadczą o odmiennych emocjach. Bohater sam przedstawia w jaki sposób zaczął interesować się młodą kobietą odwiedzającą jego lombard i nie było to bynajmniej zauroczenie, ale raczej chłodna kalkulacja jej pożyteczności jako towarzyszki życia. Paradoksalnie to jej trudna i nędzna przeszłość przyczynia się do jego decyzji o oświadczynach. Bohater poszukiwał bowiem kobiety, która bez oporu podda się jego wizji świata i życia, a dziewczyna, ze względu na niskie pochodzenie społeczne zdawała się spełniać ten warunek doskonale. W trakcie trwania małżeństwa bohater poddaje swoja wybrankę terrorowi emocjonalnemu i psychicznemu, czym doprowadza ją do skrajności zakończonej samobójstwem. Sam bohater boryka się z problemem dostrzegania prawdy wokół siebie i w sobie, trwa w zakłamaniu, usilnie racjonalnie tłumacząc swoje tyrańskie zachowania, które w efekcie zniszczyły związek. Jest zatem u Dostojewskiego miłość trudna i niejednoznaczna, nie do końca określona.
Tytuł
Sam tytuł opowiadania prawdopodobnie stanowić miał określenie opozycyjne w stosunku do sylwetki głównego bohatera. Łagodną jest bowiem w tekście nastoletnia żona uciskana przez znacząco starszego małżonka. On reprezentuje postawę twardą, hardą i nieugiętą, wręcz surową, zaś ona jest uosobieniem uległości, łagodności i dobroci. W pojedynku z charakterem mężczyzny nie ma zatem żadnych szans. Ulega przemocy psychicznej i swoim słabym emocjom. Jej jedyną możliwością ucieczki jest śmierć.
Tym zabiegiem pisarz zwrócił uwagę na najważniejszy akcent opowiadania i drogę odczytania – jego osią interpretacyjną jest różnica charakterów małżonków i wynikająca z tego złożoność ich relacji.