Skąpiec - interpretacja

Podobnie jak reszta dojrzałych komedii Moliera, tak i „Skąpiec” służyć miał napiętnowaniu poważnego problemu, który trawił społeczeństwo XVII wiecznej Francji, ale i dziś, przeszło trzysta lat po premierze komedii, opisane tutaj skąpstwo jawi się jako zagadnienie równie aktualne i palące. Widać w tym geniusz twórcy, który otaczającą go rzeczywistość potrafił obserwować wyjątkowo wnikliwie, dokonując jej skrupulatnej analizy i wyszczególniając spośród jej elementów te, które okazały się najbardziej uniwersalnymi.

Komedia Moliera miała uczyć bawiąc, dlatego też postać Harpagona skonstruowana została jako komiczna, zaś jej uwikłanie w serię sytuacji uwydatniających żenującą manię skutecznie składnia czytelnika do analizy własnego zachowania i wyeliminowania z niego elementów mogących upodabniać go do tytułowego Skąpca. Pomiędzy kolejnymi wybuchami śmiechu pojawiać się jednak musi szczere oburzenie, Harpagon nie jest bowiem jowialnym staruszkiem przyzwyczajonym do oszczędności, lecz bezwzględnym lichwiarzem i okrutnikiem, który życie i szczęście swoich najbliższych podporządkowuje wymiarowi materialnemu, bardziej ceniąc bezużyteczne w zasadzie, gromadzone w szkatułkach pieniądze, niż uczucia innych istot. Dzięki takiej konstrukcji ów bohater staje się dla nas nie tylko śmieszny, ale i odrażający – żaden z czytelników nie chciałby zapewne znaleźć się w zasięgu oddziaływania takiego człowieka, uważniej więc przyjrzy się także samemu sobie i zapyta być może czy i jego przesadna oszczędność nie wpływa destrukcyjnie na stosunki z bliskimi.

Oprócz wnikliwej analizy wady skąpstwa jako takiej Molier dokonał również rekapitulacji sposobu, w jakim funkcjonowała ona w społeczeństwie XVII-wiecznej Francji, zwłaszcza zaś Paryża – miasta pełnego młodych utracjuszy i czyhających na nich na każdym kroku lichwiarzy, którzy na wprost proporcjonalnym do swojego stosunku innych do pieniędzy zbijali nierzadko całkiem spore fortuny, rujnując przy tym szczęście i istnienie całych rodzin. Okrucieństwo tych praktyk objawia się w pełnej okazałości w scenie dobijania kredytowego targu pomiędzy Harpagonem i Simonem, gdzie pośrednik – w imieniu swojego klienta – jako poręczenie spłaty długu wysuwa argument o podeszłym wieku ojca i jego rychłej śmierci. Podobnie z resztą dochodzi również do dobicia targu małżeńskiego pomiędzy Harpagonem a Marianną – pośrednicząca w nim Frozyna niemal urzędowo zaświadcza, że przyszły małżonek młodej damy umrze przed upływem dziewięciu miesięcy, zachęcając ją tym samym do zawarcia odrażającego dla niej związku. Sygnalizuje w ten sposób Molier praktyki powszechne w otaczającym go społeczeństwie, o których być może rzadko mówi się wprost, choć – pomimo swego okrucieństwa – z powodzeniem funkcjonują we wszystkich jego warstwach. Skąpstwo zdaje się więc być jedynie pretekstem do sięgnięcia w najczarniejsze otchłanie stosunków międzyludzkich, których głębsza analiza musi napawać pesymizmem, zasmucać i zmuszać do podjęcia próby ich modyfikacji, począwszy – oczywiście – od zbadania swojej własnej osoby.