Charakterystyka Harpagona

Charakterystyka Harpagona mogłaby zamknąć się w zasadzie w jednym tylko słowie, które całkowicie go określa i determinuje wszelkie jego zachowania – w skąpstwie. Molier zrealizował w tytułowym bohaterze jednej ze swoich najbardziej udanych komedii personifikację wady, która w każdym społeczeństwie budzi identyczną śmieszność, jednako rujnując poprawne stosunki międzyludzkie i tak samo zatruwając rodzinne układy we Francji, jak i w Polsce – z tą samą skutecznością dziś, jak i trzysta lat temu. W „Skąpcu” wziął więc autor na warsztat przywarę uniwersalną, pokazując jej przykre skutki za pośrednictwem bohatera, który realizuje ją całym swym jestestwem.

Najdroższym dla Harpagona „istnieniem” jest szkatułka skrywająca odzyskane pieniądze, które bardziej sobie ceni niż szczęście rodziny, a nawet jej zdrowie i wolność. W momencie jej zniknięcia wpada w rozpacz rodem z antycznej tragedii, poszukując wszędzie w koło winnych swego nieszczęścia i każdego – łącznie z samym sobą – widząc jako złodzieja. Owa szkatułka wyznacza początek i koniec jego pragnień, gdy bowiem znika wszelkie inne sprawy, łącznie z planowanym małżeństwem, schodzą na plan dalszy, gdy zaś odnajduje się – wszelkie wcześniejsze plany okazują się nieistotne. Prawdziwie czuła miłość do przedmiotu i brak zainteresowania pomyślnością dzieci świadczą o skrajnym zaślepieniu Harpagona i przewartościowaniu jego wartości na rzecz umiłowania do gromadzenia pieniędzy jako takiego, nie przynosi ono bowiem pożytku nikomu, a i sam skąpiec nie korzysta przecież z pracowicie „ciułanego” majątku.

W swym zapamiętaniu zdaje się Harpagon nie dostrzegać realiów otaczającego go świata, zapomniawszy nie tylko o tym, jak jego skąpstwo zatruwa życie najbliższych, ale nawet i o powszechnym śmiechu, jaki budzić musi wśród ludzi postronnych, choć nie jest mu przecież do końca obojętną opinia jego środowiska. Pragnie na wszelkie sposoby usprawiedliwiać swoje skąpstwo i ukrywać je pod płaszczem gospodarności lub rozsądku, ale jednocześnie nie zdaje sobie sprawy jak dalece – pomimo owych starań – jest ono widocznym.

Jedynym cieplejszym rysem Harpagona jest jego skłonność do Marianny – stan zauroczenia młodą damą, która nie może stanowić dla niego żadnego źródła dochodu (a wręcz przeciwnie) zdaje się wskazywać na istnienie w jego sercu pewnych emocji, umiejętności darzenia sympatią czegokolwiek poza pieniędzmi. Pozwala to na snucie przypuszczeń, iż kiedyś był być może kochającym mężem i czułym ojcem, lecz przedwczesna śmierć małżonki i dorastanie potomków zmusiły go do odnalezienia nowego celu życiowego, którym stało się – niestety – gromadzenie pieniędzy. Niemniej z wydarzeń opisanych w komedii bezpośrednio wyłania się obraz Harpagona jako postaci jednoznacznie negatywnej, zaślepionej manią skąpstwa i nie wahającej się poświęcać dla niej nawet szczęścia własnych dzieci.