Geneza
Powieść Fiodora Dostojewskiego została napisana w czterech częściach między 1867 a 1869 rokiem. Pierwsze trzy części najpierw ukazał się na łamach pisma „Russkij Wiestnik” w 1868 roku. Jedyne książkowe wydanie powieści, jakie ukazało się jeszcze za życia pisarza, miało miejsce w 1869 roku. Na terenie Polski Idiotę wydano po raz pierwszy w 1908 roku (tłumaczenie: Helena Grotowska).
Pierwsza wersja powieści została uznana za samego autora za zbyt oczywistą i banalną, dlatego podczas drugie redakcji odrzucił większość pierwotnych postaci i motywów. Idiota to druga powieść w karierze Dostojewskiego, która przyniosła mu największą popularność – pierwszą z nich była Zbrodnia i kara. Fiodor Dostojewski tworzył Idiotę w Genewie oraz Florencji.
Motyw przewodni
Zasadniczym wątkiem w powieści Dostojewskiego są losy księcia Myszkina, uwikłanego w miłosny układ. Główny bohater darzy uczuciami dwie kobiety – Nastazję Filipowną oraz Agłaję Jepanczynównę. Każda z nich także nie jest jednomyślna. Pierwsza kocha Myszkina, ale także niejakiego Rogożyna. Uczucia te różnią się jednak swoim charakterem. Zagmatwanie całej sytuacji prowadzi ostatecznie do wielu tragedii.
Czas i miejsce akcji
Akcja książki rozgrywa się w latach 60. XIX wieku i trwa przez blisko dwanaście miesięcy. Wydarzenia mają miejsce w kilku rosyjskich miejscowościach – Moskwie, Petersburgu oraz różnych domach – u Rogożyna, Jepanczynów, Liebiediewa czy Filipowny.
W treści powieści (we wspomnieniach i opowieściach Myszkina) pojawia się także Szwajcaria.
Tytuł
W pierwotnym zamiarze Dostojewski chciał zatytułować swoją książkę Książę Myszkin, jednak po czasie zdecydował się na Idiotę, ze względu na ironiczny ładunek tego słowa. Autorowi chodziło bowiem o podkreślenie określonych cech charakteru głównego bohatera. Myszkin jest bowiem mężczyzną dobrym, prostodusznym i nieco naiwnym – dającym się wykorzystywać przez innych i traktowany przez nich w sposób pobłażliwy.
Problematyka
Zasadnicze akcenty zmęczeniowe i interpretacyjne powieści Dostojewskiego dotyczą postaci księcia Lwa Myszkina, jego charakteru oraz pozycji społecznej. Bohater odznacza się dobrocią i życzliwością serca, otwartością na innych i szczerością – ludzie, których spotykał na swojej drodze (a byli to głównie przedstawiciele warstwy arystokratycznej) traktowali go jako człowieka naiwnego, którego w łatwy sposób można zmanipulować. Pytanie jakie między wierszami stawia pisarz dotyczy tego, czy taki typ człowieka ma szansę przetrwania i ocalenia w brutalnym i bezwzględnym świecie, w którym na pierwszym miejscu stoją dobra materialne. Uważa się, że pisarz oparł konstrukcję postaci Myszkina na cechach Jezusa Chrystusa – Człowieka Doskonałego.